Φρούριο Κοζάνης (119 άρθρα)

Ήμασταν τυχεροί γιατί «πέσαμε» σε «αλκυονίδα» μέρα στην καρδιά του χειμώνα. Προορισμός μας το Φρούριο. Στην παρέα μας και ο Κώστας Παυλίτσας στο ρόλο του ξεναγού. Μέσω Μικροβάλτου-Τρανοβάλτου λίγο πριν τους Λαζαράδες, αφήνοντας την άσφαλτο, στρίψαμε για το Φρούριο με ένδειξη πινακίδας 10χλμ σε ένα κακοτράχαλο χωματόδρομο. Δύο τζιπ με κυνηγούς που συναντούμε μας δίνουν το στίγμα των επισκεπτών της περιοχής. Αφήνοντας τα χωράφια της «Λίμνης» κατηφορίσαμε για τη «Βουργάρα». Δεξιά μας η «Αρκουδοπουρναριά». Περνάμε το λάκκο και μπροστά μας είναι οι «Μπάρες» με τα εύφορα χωράφια ενώ δεξιά μας υψώνεται ο ψηλότερος λόφος της περιοχής η «Γκόλιαβη Ράχη».

Κάπου εκεί μας περίμενε ο παππούς ο Τριαντάφυλλος χαμογελαστός -είκοσι και πλέον χρόνια έτσι ίδιο τον θυμάμαι-. Προστέθηκε στην παρέα μας -με το μπάρμπα Βάιο γίναμε τέσσερις-.

Αριστερά μας ο Άγιος Αθανάσιος. Ένα ξωκλήσι που με την πρώτη ματιά δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Παρατηρώντας όμως προσεκτικά βλέπουμε ότι έχει κτιστεί πάνω σε θεμέλια παλιότερου ναού. Και η έκπληξη μας μεγαλώνει όταν κοντά στην είσοδο του ναΐσκου βλέπουμε μια μεγάλη πορώδη πέτρα που έχει σκαλισμένο σταυρό! Προφανώς είναι από το παλιό ξωκλήσι που χρονολογούνταν από τον 17^ο αιώνα. [Το ξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου ανακαινίστηκε πρόσφατα -Ιουλ. 2009, ως ΦΩΤΟ]

Συνεχίζουμε για το χωριό. Φρούριο σήμερα, Νεζεσκός τα χρόνια της τουρκοκρατίας, Παλιάλωνα αργότερα. Στην είσοδο τσεκάρουμε τα χιλιόμετρα του χωματόδρομου που καταγράψαμε. 6,7 αντί 10 που έγραφε η πινακίδα!(;) Λιγοστά καθαρά σπίτια -τα περισσότερα «συμβατικά» από το σεισμό- ακόμη λιγότεροι άνθρωποι. Κλειστό και το μοναδικό καφενείο -καθημερινή γάρ -.

Αφήνουμε δεξιά μας τον πολιούχο του χωριού τον Άγιο Νικόλαο που λειτουργεί από τη δεκαετία του 1970 και συνεχίζουμε βορειοδυτικά στην άκρη του χωριού για το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Χρονολογείται από το 1738 ενώ έχουν γίνει κάποιες εργασίες υποστύλωσης από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αφού η βόρεια πλευρά είναι υπό κατάρρευση.

Βλέπουμε τις καταπληκτικές τοιχογραφίες με κορυφαία την Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ δεσπόζει αναλλοίωτο από το χρόνο το ξυλόγλυπτο τέμπλο. Το νοτιοανατολικό πρόσθετο τμήμα του ναού φέρεται ότι ήταν το σχολείο του χωριού τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στην ανατολική πλευρά, εξωτερικά , βλέπουμε μισοθαμένο έναν τεράστιο πέτρινο σταυρό με εμφανή τα σημάδια του χρόνου, που ανήκε στον τάφο κάποιου ιερωμένου του χωριού. Ο κ. Κώστας και ο παππούς ο Τριαντάφυλλος δεν σταματούν να δίνουν πληροφορίες που βασίζονται σε μαρτυρίες, σε μύθους και σε παραδόσεις.

Επόμενος σταθμός, συνεχίζοντας πάλι βορειοδυτικά, 300 μ. έξω από το χωριό είναι η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.

Χρονολογείται πριν από το 1647, αφού σχετική επιγραφή μας δίνει τη χρονολογία αυτή σαν έτος επισκευής. Αναπαλαιώθηκε πριν λίγα χρόνια και έτσι βρεθήκαμε μπροστά σε ένα μνημείο ανεκτίμητης αξίας. Η αγιοσύνη και η λιτή «αυστηρότητα» των προσώπων καθώς και τα ζωντανά χρώματα, δίνουν στις τοιχογραφίες κάτι το ξεχωριστό και μας καθηλώνουν.

Φυσικά ο βασικός στόχος μας είναι το κάστρο του Σωσκού που βρίσκεται 2 χλμ δυτικά του χωριού σε ένα -από φυσικού- απόρθητο μέρος που από τη μια πλευρά χάσκει στο βάθος ο Αλιάκμονας. Λίγες πέτρες σήμερα μαρτυρούν την ύπαρξη του κάστρου «φρούριον βυζαντινόν εις την αυτής σειράν των Σερβίων» σύμφωνα με τη «Χρονική Συγγραφή» του Γ. Ακροπολίτη (13^ος αιώνας ). Δεν μπορέσαμε πάντως να το προσεγγίσουμε. Πιο βορειοδυτικά του χωριού -500 μέτρα περίπου- λίγες πέτρες σε διάταξη, «είναι τμήμα της Αλεξιάδας οδού» μας λέει ο κ. Κώστας.

Αγία Παρασκευή, Αι-Λιάς, Αγία Μαρίνα, Αι-Γιώργης είναι τα ξωκλήσια που βλέπουμε από μακριά. «Κατοχυρωμένα» το καθένα τους, σε ένα από τα μεγάλα σόϊα του χωριού. Κάτασπρα, συνθέτουν συνολικά έναν περιβάλλοντα χώρο με περίσσια γραφικότητα.

Περάσαμε να φωτογραφήσουμε και το Δημοτικό Σχολείο. Η τελευταία χρονιά που λειτούργησε ήταν το σχολ. έτος 1986-1987. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού είναι 23, όπως μας λέει ο παππούς Τριαντάφυλλος. Στο Φρούριο της εγκατάλειψης! Θέλουν να γίνει ο δρόμος για το Τρανόβαλτο για να δώσει «ζωή» στο χωριό και να έρχονται πιο συχνά οι δικοί τους άνθρωποι. Και τα φάρμακα !

Τη σημερινή του ονομασία το Φρούριο την οφείλει φυσικά στο Βυζαντινό κάστρο του Σωσκού που προαναφέραμε, για το οποίο υπάρχουν αρκετές ιστορικές αναφορές. Επιπλέον όμως πήλινα αγγεία, κοσμήματα και νομίσματα που βρέθηκαν διάσπαρτα καθώς και κτερίσματα σε κιβωτιόσχημους τάφους, μαρτυρούν την ύπαρξη ζωής στην περιοχή του Φρουρίου από τους αρχαίους ιστορικούς χρόνους και τη βυζαντινή εποχή. Τα παραπάνω ευρήματα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής.

Φύγαμε ικανοποιημένοι από το Φρούριο κατηφορίζοντας την άσφαλτο για το Ρύμνιο, αφήνοντας αριστερά στο βάθος το φράγμα του Ιλαρίωνα, με γεμάτη την ψυχή μας από την έντονη θρησκευτικότητα των μνημείων και την ιστορία του κάστρου του Σωσκού.

Γ.Μ.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008

Τ' Αη Δημητριού

και …συνέχεια του οδοιπορικού

Είχε σχεδιαστεί από καιρό μια επίσκεψη της ψαλτικής ομάδας και της χορωδίας του συλλόγου στο Φρούριο. Μετά από συνεννόηση με τον π. Απόστολο βρέθηκε η καλύτερη ευκαιρία. Και ορίστηκε για την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου στο ομώνυμο ξωκλήσι που η κτίση του ανάγεται πριν από το 1647!! Ένα ξωκλήσι που έχει αναστηλωθεί από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, πριν μερικά χρόνια και έτσι σήμερα μπορεί να απολαύσει κανείς τις θαυμάσιες αγιογραφίες που κοσμούν τους τοίχους του μικρού ναΐσκου.

Ο εσπερινός που θα ξεκινούσε στις 6 η ώρα, πήρε πανηγυρικό χαρακτήρα αφού όλοι οι κάτοικοι -περίπου 25 άτομα- του μικρού οικισμού των Καμβουνίων ήταν παρόντες, όπως και κάποιοι από το χωριό που ζουν στη Κοζάνη. Λόγω του σούρουπου και κάτω από το φως των κεριών η ακολουθία του εσπερινού και η αρτοκλασία με την πολυμελή ψαλτική ομάδα, εξελίχτηκε σε μια κατανυκτική μυσταγωγία. Με τη λήξη του εσπερινού οι γυναίκες τους χωριού και ενώ είχε πέσει το σκοτάδι, τραγούδησαν και χόρεψαν παραδοσιακούς χορούς που συνεχίστηκαν στο μικρό, ζεστό και φιλόξενο στέκι του κυρ Κώστα. Που μας χώρεσε όλους.

Και ‘κει γίναμε μια μεγάλη παρέα και συνεχίσαμε το τραγούδι και το γλέντι. Ένα γλέντι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα των λιγοστών κατοίκων του Φρουρίου που το απολαύσαμε όλοι.

Η επόμενη μέρα, κατά τις 11 το πρωί, με βρίσκει πάλι στο Φρούριο αφού από την προηγούμενη είχα γνωρίσει ένα καινούργιο φίλο το Μάκη Καρ., έναν άνθρωπο παθιασμένο με τον τόπο του, που προσφέρθηκε να με καταδείξει όσα δεν μπόρεσα να δω και να καταγράψω στο οδοιπορικό του Γενάρη του 2007 (Α/Φ 10).

Είχα πάρει μια «γεύση» από την προηγούμενη μέρα , αφού περίπου 100-150 μ. νότια από το ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου και σε μικρότερη απόσταση από την επίσης παλιά -από το 1738 - εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, μου υπέδειξε τα εμφανέστατα ίχνη ενός ορθογωνίου κτίσματος με τεράστιους ογκόλιθους, που δεν θα διακινδυνεύσω το χρονικό προσδιορισμό της κτίσης του αφού αυτό βέβαια είναι αντικείμενο των ειδικών. Καλό θα ήταν πάντως, δοθείσης ευκαιρίας, να εξεταστεί από την Αρχαιολογία.

Επόμενος προορισμός ήταν το φαράγγι του Αλιάκμονα. Βρεθήκαμε, μετά από κακοτράχαλη διαδρομή 2 περίπου χλμ δυτικά του χωριού, μπροστά σε μια εικόνα ανεπανάληπτης άγριας ομορφιάς που προκαλεί δέος και ίλιγγο. Το φαράγγι εκτείνεται σε μήκος 4-5 χλμ και ξεκινάει 3-4 χλμ πάνω από το φράγμα τοι Ιλαρίωνα που κατασκευάζεται.

Στα πόδια μας, στο βάθος, ο Αλιάκμονας κυλάει «ανυποψίαστος» αφού σε λίγα χρόνια που θα αρχίσει η πλήρωση του «ταμιευτήρα» της λίμνης του Ιλαρίωνα, δεν θα υπάρχει πια, θύμα κι αυτός της «ανάπτυξης».Ο Αλιάκμονας που είναι «γνωστός» στους λάτρεις των ανάλογων σπορ -rafting- εδώ και χρόνια και λιγότερο σε μας. Πάντως το μεγαλείο του τοπίου είναι μοναδικό. Το ποτάμι, τα θεόρατα βράχια -«Τζαμιά» τα λένε οι ντόπιοι- τυλιγμένα με τα χρώματα του φθινόπωρου είναι μαγευτικά και επιβλητικά. Ο Μάκης ονειροπολεί, φαντάζεται μια καλωδιακή πεζογέφυρα μέχρι την απέναντι όχθη, όταν ο «ταμιευτήρας» θα έχει κατακλυστεί. Μέχρι τη μέση του φαραγγιού θα φτάσει το νερό, μου λέει. Φαντάζεται και ένα πλεούμενο να διασχίζει τη λίμνη μέχρι και το επόμενο φαράγγι της Ζάβορδας!

Κι όμως δεν πρόκειται για κάτι το εξωπραγματικό. Θα μπορούσε να ασχοληθούν κάποιοι μέσα από διαδημοτικές συνεργασίες και να κάνουν τις απαραίτητες προμελέτες, συνεκτιμώντας και τα οφέλη που θα προκύψουν από τους επισκέπτες. Είναι η άποψη του Μάκη. Που υποστηρίζει ανεπιφύλακτα και ο υπογράφων.

Ανηφορίσαμε μέχρι το σημείο που αφήσαμε το αυτοκίνητο. Τα άγρια κυκλάμινα

κι ο αγριόκροκος είναι στο φόρτε τους. Το αυτοφυές πυξάρι, καταπράσινο ακόμη, δεσπόζει σε όλη την πλαγιά. Σε δεύτερη μοίρα το πουρνάρι.

Επόμενος σταθμός μας ήταν τα πρώην λατομεία χρωμίου του ΜΠΡΟΒΑ που λειτούργησαν από το 1970 έως το 1975 και βρίσκονται περίπου 3χλμ νοτιοδυτικά του χωριού. Εκεί εργάστηκαν και πολλοί -άντρες και γυναίκες- Μικροβαλτινοί. Λίγα τα ίχνη του ορυχείου και των γαλαριών, μάρτυρας η αποθήκη χωρίς σκεπή.

Και τέλος αφήσαμε το κάστρο του Σωσκού. Το προσεγγίσαμε από τη νότια πλευρά αυτή τη φορά. Η σχετική πινακίδα της αρχαιολογικής υπηρεσίας είναι λίγο μακριά. Δεν επιχειρούμε περαιτέρω την προσέγγιση, που πρέπει να γίνει με τα πόδια σε μια δύσβατη περιοχή. Άλλωστε από το ξακουστό βυζαντινό κάστρο του Σωσκού που χάσκει πάνω από το φαράγγι του Αλιάκμονα που περιγράψαμε παραπάνω, έχουν απομείνει ελάχιστα ίχνη. Αρκεστήκαμε σε μια τελευταία μακρινή φωτογράφηση και πήραμε το δρόμο του γυρισμού.