Μικρόβαλτο. Η ονομασία του χωριού είναι προφανές ότι προήλθε από τη σύνθεση των λέξεων "μικρός" και "βάλτος" από ένα βάλτο με λιμνάζοντα νερά που υπήρχε στη σημερινή θέση "Κάμπος".
Ελάχιστες είναι οι γραπτές μαρτυρίες και τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για την ίδρυση του Μικροβάλτου. Μέχρι πρότινος η παλιότερη γνωστή γραπτή μαρτυρία που ανέφερε την ύπαρξη του Μικροβάλτου ήταν ένας κώδικας της Ιεράς Μονής του Αγίου Νικάνορα (Ζάβορδας) που διασώζεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Ο κώδικας αυτός γράφτηκε το έτος 1692 σε αντικατάσταση άλλου και περιέχει βαπτιστικά ονόματα 75 προσκυνητών στη στήλη "ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟΣ", ενώ φαίνεται να προστέθηκαν μεταγενέστερα άλλα 41 ονόματα [Ηλ. Λαμπρέτσα ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ]. Νεότερα στοιχεία που αντλήσαμε από το περιοδικό "ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ"-τόμος 32ος [1999-2000], καταγράφουν σε χειρόγραφο-κώδικα χρονολογίας αρχικής γραφής το 1592-1593 της Μονής της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων αφιερωτές από το Μικρόβαλτο. Συγκεκριμένα στο φ.70α της αρχικής γραφής (1592/1593) αναφέρονται δυο ονόματα από το Μικρόβαλτο.
Τέλος σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία -Δεκέμβριος 2010-, από ένα ανέκδοτο χειρόγραφο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο, που χρονολογείται το 1528 φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη «Κύριλλος και Μεθόδιος» της Βουλγαρίας στη Σόφια, η παλιότερη πλέον γνωστή γραπτή μαρτυρία για το Μικρόβαλτο ανάγεται στο 1528. Ο καθητής Βασίλης Δημητριάδης του Πανεπιστημίου Κρήτης μετέφρασε στα Ελληνικά τμήμα του χειρογράφου και παρέδωσε το κομμάτι που αφορούσε τη Δυτ. Μακεδονία στον κ. Γεώργιο Τσότσο για να το μελετήσει περαιτέρω και να το επεξεργαστεί σαν διδακτορική διατριβή.
Στο χειρόγραφο αυτό, σύμφωνα με τον κ. Τσότσο[1], καταγράφονται τα φορολογικά έσοδα ανά οικισμό, περιέχονται τα ονόματα των φορολογουμένων και τα έσοδα από την παραγωγή κάθε γεωργικού είδους ή άλλη προσοδοφόρα πηγή για κάθε οικισμό. Επίσης η κατανομή των οικισμών σε τιμάρια, (σύνολο εισοδημάτων από κατοίκους ενός ή και περισσότερων οικισμών) για το βιλαέτι της Ρούμελης κατά το έτος 1528. Την εποχή αυτή, η Δυτ. Μακεδονία περιλαμβάνεται στο εν λόγω βιλαέτι που υποδιαιρείται σε σαντζάκια και καζάδες. Η περιοχή μας υπάγεται στο σαντζάκι του Πασά, καζάς Σερβίων...
Λόγω της μορφολογίας των εδαφών (ορεινή-δύσβατη-άγονη), η περιοχή μας δεν προσέλκυσε Τούρκους τσιφλικάδες, αλλά πιθανότατα αποτέλεσε καταφύγιο ανυπότακτων ή κυνηγημένων από του Τούρκους οικογενειών, σύμφωνα με τον ιστορικό Παν. Λιούφη.
Δεν πρέπει ακόμη να αγνοήσουμε και την εκτίμηση της 11ης Εφορίας Αρχαιοτήτων που με το έγγραφο 3498/20.9.2005 αναφέρει:"Στη θέση Παλιάμπελα, ύστερα από την επιφανειακή έρευνα, διαπιστώθηκε η ύπαρξη οστράκων, χρηστικών αγγείων, κεραμίδων στέγης, λειψάνων τοιχοποιϊών, ευρήματα τα οποία από την πρώτη εκτίμηση χρονολογούνται στην υστερορωμαϊκή με παλαιοχριστιανική περίοδο..."Δηλαδή από το 5ο εως τον 7ο αιώνα μ.Χ.(!!), θέτοντας νέους προβληματισμούς για την περίοδο ίδρυσης του Μικροβάλτου.
Πιθανολογείται άλλωστε από τα ίχνη των ερειπίων ότι ο πρώτος οικισμός ήταν στη θέση "Παλιάμπελα", που μετεγκαταστάθηκε στη σημερινή θέση που παρουσίαζε συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Η παράδοση θέλει το χωριό να ιδρύθηκε από πέντε κυνηγημένα αδέλφια -Γιάννης, Στάθης, Αλέξης, Χαρίσης, Πούλιος- από τα οποία προήλθαν τα αντίστοιχα επώνυμα των πρώτων οικογενειών -Γιαννόπουλος, Σταθόπουλος, Αλεξόπουλος κ.λ.π.-
Σε άρθρο του ιστορικού Κ. Γουναρόπουλου το 1872, φέρεται το Μικρόβαλτο να έλαβε μέρος στην επανάσταση του θρυλικού κλεφταρματωλού Θ. Ζιάκα "μετά 30 οικογενειών Ελλήνων επαναστατών..."
Από γραπτές μαρτυρίες που έχουμε από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται ότι το Μικρόβαλτο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας αυτοδιοικούνταν από δημογέροντες που εκλέγονταν από συνέλευση των κατοίκων του χωριού.
Κατά το Μακεδονικά αγώνα (1904-1908) ενάντια στο Βουλγαρικό και στο Σλαβικό κίνδυνο είχε ιδρυθεί στο Μικρόβαλτο πενταμελής Εθνική Επιτροπή που συνέδραμε τα μέγιστα στην απόκρυψη και μεταφορά όπλων και πολεμοφοδίων και γενικότερα στην υποστήριξη των ανταρτικών ομάδων που διέρχονταν από την περιοχή. Επιπλέον υπήρξε ενεργή συμμετοχή Μικροβαλτινών στις ένοπλες αυτές ομάδες των Μακεδονομάχων. Ιδιαίτερη προσφορά στο Μακεδονικό Αγώνα είχε και το μοναστήρι της Παναγίας Ζιδανίου.
Η απελευθέρωση του Μικροβάλτου από τον Τουρκικό ζυγό έγινε στις 9 προς 10 Οκτωβρίου 1912 μετά τη νικηφόρα έκβαση της μάχης του στρατού μας στους Λαζαράδες στις 9 Οκτωβρίου που ανάγκασε τον τουρκικό στρατό σε άτακτη οπισθοχώρηση την ίδια νύχτα.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκει 13 συγχωριανούς μας στο στρατό της "Αμύνης" να μάχονται με τις Συμμαχικές Δυνάμεις, ηρωικά στο Σκρα (1918) και σε άλλα μέτωπα εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων και των Βουλγάρων. Η συμμετοχή ορισμένων συνεχίστηκε και στη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) που κατέληξε στη Μικρασιατική καταστροφή.
Με το Β.Δ της 19-12-1918 (ΦΕΚ Α260/18) έχουμε την ίδρυση της Κοινότητας που υπάγεται διοικητικά στην επαρχία Κοζάνης. Η περίοδος του μεσοπολέμου (1922-1940) κυλάει σχετικά ήσυχα για τους κατοίκους του Μικροβάλτου.
Η εισβολή της φασιστικής Ιταλίας (1940-1941) στην Ελλάδα στέλνει στο μέτωπο της Αλβανίας πάνω από 20 νέους του χωριού μας, όπου γράφουν μία ακόμη ένδοξη σελίδα στην ιστορία μας. Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής (1941-1944) η συμμετοχή των συγχωριανών μας στην Εθνική Αντίσταση υπήρξε καθολική. Το βαρύ τίμημα ήταν η σχεδόν ολική καταστροφή από τους Γερμανούς του χωριού στις 23 Αυγούστου 1943 και πολλοί νεκροί.
Ο αδελφοκτόνος Εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) που ακολούθησε άφησε δεκάδες νεκρούς, απέραντη καταστροφή και απερίγραπτη δυστυχία.
Μετά τον Εμφύλιο πόλεμο άρχισε η ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση του χωριού που χάρη κυρίως στην εργατικότητα και φιλομάθεια των κατοίκων του, κατάφερε να αναδειχθεί σήμερα σε ένα σύγχρονο χωριό με υψηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο.
Με το νόμο "Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ" (Ν. 2539/1997) το Μικρόβαλτο αποτελούσε το Δήμο Καμβουνίων μαζί με τις κοινότητες Τρανοβάλτου και Ελάτης καθώς και τους οικισμούς Λαζαράδων και Φρουρίου.
Με το νόμο "ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ" (Ν. 3852/2010) από 1.1.2011 το Μικρόβαλτο υπάγεται πλέον στο διευρυμένο Δήμο Σερβίων - Βελβεντού (Δ.Δ. Καμβουνίων).
Με το νόμο-τροπολογία 4600/2019 [Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ. Α’ 43/9.3.2019)], διασπάται ο Δήμος Σερβίων-Βελβεντού σε Δήμο Σερβίων και Δήμο Βελβεντού, με το Μικρόβαλτο πλέον να υπάγεται στο Δήμο Σερβίων.
Γ.Μ./mikrovalto.gr
ΠΗΓΕΣ
1. Ηλία Λαμπρέτσα ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ
2. Β.Κ. Σπανού ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ [τόμος 32ος,1999-2000]
3. Έγγραφο 3498/20.9.2005 της 11ης Εφορίας Αρχαιοτήτων
4. Εφημερίδα "Εν Μικροβάλτω...", τεύχη 1 [Δεκ. 2003], 5 [Απρ. 2005], 20 [Δεκ. 2010]