Τα « σ ο ύ ρ β α » (Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα) ήταν γιορτή της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς.
...η οποία αφού τα έπλαθε στο πλαστήρι, τα έψηνε στη γάστρα. Πρώτα, έστρωνε το ταψί με 3 - 4 φύλλα και έπειτα έβαζε στον περίγυρο του ταψιού διάφορα μικροαντικείμενα, εκ των οποίων το καθένα είχε το συμβολισμό του. Στη συνέχεια, συμπλήρωνε με άλλα φύλλα την πίτα (ανάλογα πώς την ήθελε η κάθε νοικοκυρά). Τα μικροαντικείμενα που έβαζε ήταν, συνήθως:
- ένα νόμισμα,
- ένα κομμάτι άχυρο,
- ένα κλαδί πουρναριού,
- Ένα κλαδί δέντρου,
- λίγοι κόκκοι σιταριού,
- ένα κλωνάρι βασιλικό κ.α.
Όλα τα παραπάνω είχαν το συμβολισμό τους και αντιπροσώπευαν κυρίως τους γεωργούς, τους κτηνοτρόφους και τον οικοδεσπότη.
Αφού τελείωνε η εκκλησία, λίγο πριν το μεσημέρι, στήνονταν το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Όλα τα μέλη της οικογένειας, καθισμένα γύρω από τον τράπιζο, περίμεναν με ανυπομονησία η νοικοκυρά να φέρει τη βασιλόπιτα. Ο γηραιότερος της οικογενείας έκοβε τη βασιλόπιτα, με μαχαίρι, σε τόσα κομμάτια όσα ήταν και τα μέλη της, και τη γυρνούσε τρεις φορές πάνω στο τραπέζι. Εννοείται ότι πρώτα κόβονταν τα "φιλιά" για τον Αϊ Βασίλη, το Χριστό και για το σπίτι.
Ο καθένας έπαιρνε το κομμάτι του, και με περιέργεια και αγωνία, έψαχνε το δικό του "φιλί", για να δει τι κρύβεται κάτω από τα φύλλα. Όλοι κάτι εύρισκαν, κι’ αυτό ήταν το τυχερό τους. Μεγάλος τυχερός ήταν αυτός που εύρισκε το νόμισμα. Θα ήταν ο «διαχειριστής» της οικογενείας για’ κείνη τη χρονιά. Οι υπόλοιποι, οι οποίοι τύχαιναν τα μικροαντικείμενα, θα είχαν σχέση με τα μαντριά, τα γιδοπρόβατα, τις γεωργικές εργασίες. Αν το κομμάτι με το βασιλικό τύχαινε σε νεαρό ή κοπέλα, ήταν καλό σημάδι. Σήμαινε ότι θα έβγαινε το "τυχερό" τους εκείνη τη χρονιά.
Αφού τελείωνε αυτή η ιδιόμορφη κλήρωση, στρώνονταν όλοι στο φαγοπότι. Έτρωγαν, έπιναν και έλεγαν ευχές όπως: «Χρόνια πολλά», «Καλή χρονιά», «Ό,τι ποθείτε» και «Καλά γεράματα» για τους ηλικιωμένους. Ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του κάθε μέλους της οικογένειας δίνονταν και η κατάλληλη ευχή.
Τα Ρ α γ κ α τ σ ά ρ ι α ήταν το έθιμο της Πρωτοχρονιάς, με σημαντική και ιδιαίτερη αξία, καθώς σκόρπιζαν χαρά και γέλιο στο κοινό. Ήταν οργανωμένο και ομαδικό έθιμο. Ο αρχηγός και τα παλικάρια φορούσαν φουστανέλες και στα χέρια τους κρατούσαν σπαθιά ή κλούτσες. Στο δρόμο τραγουδούσαν τραγούδια αγιοβασιλιάτικα και χόρευαν.
Αυτόκλητοι διοργανωτές της εκδήλωσης, αναζητούσαν άτομα με χιουμοριστικές και διασκεδαστικές ικανότητες για να παίξουν σωστά τους ρόλους τους, στο χορό, στο τραγούδι και στις κινήσεις.
Τους φουστανελοφόρους τους λέγαμε " κ α π ε τ α ν α ρ α ί ο υ ς ". Ήταν ντυμένοι τσολιάδες. Τη φορεσιά τους τη συμπλήρωναν τα άσπρα χολέβια.
Πριν ξεκινήσουν για τη γύρα περνώντας απ’ όλα τα σπίτια στο χωριό, έστηναν χορό στο μεσοχώρι, την πλατεία του χωριού μας. Όλοι οι μεταμφιεσμένοι παρουσιάζονταν εκεί μετά τη Θεία Λειτουργία.
Θυμάμαι μια χρονιά, πιθανόν το 1953 ή 1954, μια ομάδα μεγάλων του χωριού μας (έτσι τους βλέπαμε εμείς οι μικροί), όπως ο +Σωτήρης Χαρέλας (ο Τσίρους), ο +Αντώνης Κατσάρας και πολλοί άλλοι, χόρευαν στην πλατεία και μετά στο σπίτι του +Αντώνη Παπαγεωργίου (του Μέρκου).
Μια άλλη χαρακτηριστική εικόνα που μού’ μεινε από τα Ραγκατσάρια είναι και η ακόλουθη: Δεκαετία του 1960, ο Γιάννης Λαβαντσιώτης (ο Μπουμπουνάρας), ήταν γύφτος αρκουδιάρης, και είχε για αρκούδα τον μακαρίτη τον +Κώστα Γκανάτσιο (τον Τελώνα). Τον είχε ντύσει από το κεφάλι μέχρι τα πόδια μ’ ένα γουρνοτόμαρο μεγάλο, για να μην το αναγνωρίζουν. Είμαι σίγουρος πως τον είχε ξεπλατίσει. Έπαιζε ο γύφτος τον τάμπουρα και η αρκούδα χόρευε. Αναπαριστούσαν, ακόμη, και σκηνές όπως: «Πώς κοιμάται ο Παππούς με τ’ Μπάμπου», «Πώς φιλάει ο Γαμπρός τ’ Νύφη» και πολλά άλλα.
Επίσης, θυμάμαι να είναι γ κ ό ρ μ π ι τ α ς κι’ ο Κώστας ο Νατσιός, ο αδερφός τ’ Γιάννη τ’ Λανάρα. Ήταν τόσο καλά βαμμένος (σίγουρα με καπνιά απ’ τουν Πυρουμάχου, σκέτος γύφτος, που δεν τον αναγνώριζε κανένας.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου και προστάτη του χωριού μας.
Αυτός είναι ο Μεταξάς, που υπήρξε το Κέντρο, π ρ ο π ύ ρ γ ι ο τ ω ν Κ λ ε φ τ ώ ν κ α ι Α ρ μ α τ ο λ ώ ν τ ω ν Μ π ζ ι ω τ α ί ω ν , κατά τους χαλεπούς χρόνους της Τουρκοκρατίας.
Κοπή Βασιλόπιτας στο ίδρυμα του Ε.Ο.Π. «ΣΠΙΤΙ ΠΑΙΔΙΟΥ» Μεταξά, 01-01-1970.
Όλοι είναι χωριανοί μας, εκτός από τους παρακάτω (από αριστερά) :
Η +Μπούγια Μαρία (ταπητουργός), από τη Σκλίβανη Ιωαννίνων,
Ο Δουγαλής Γεώργιος (δάσκαλος), από τη Λευκοπηγή Κοζάνης,
Η +Καραδιάκου Ξανθίππη (αρχηγός Σ.Π.), από τα Σέρβια,
Η Παλαιοπάνου Αικατερίνη (δασκάλα), από τη Χρυσοβίτσα Ιωαννίνων,
Ο Κοτρωνάκης Σωκράτης (δάσκαλος), από το Ηράκλειο Κρήτης και
Οι δύο αστυνομικοί από τον Αστυνομικό Σταθμό Λιβαδερού.
Φέρνω στη μνήμη μου, σαν να ήταν χθες, κάποια από τα τραγούδια που λέγανε :
α) Ψιλή Βεργούλα Πηλικώ....
β) Σήμιρα έχουμε γιουρτή, γιουρτή κι πανηγύρι.
γ) Αϊ να Άγιού, μωρέ να Άγιού,
να Άγιού Βασίλης έρχιτι,
Γινάρης ξημερώνει.
Στην πατερίτσα ακούμπησε
να πει την αλφαβήτα.
δ) Ποιος είδε ψάρι στο βουνό
κι θάλασσα σπαρμένη,
Αρκαδιανή καημένη.
Όλες οι νοικοκυρές κερνούσαν στα Ραγκατσάρια, τσίπουρο, κρασί, γλυκά. Οι βοηθοί τους μάζευαν διάφορα προϊόντα, που τους έδιναν σε κάθε σπίτι. Αυτά ήταν συνήθως : κρέας, λίγδα, αλεύρι, κρασί, ρακή, φρούτα, γλυκά, έτσι ώστε να ενισχύσουν το γλέντι που θα γίνονταν σε κάποιο κονάκι. Εκεί, οι γυναίκες του σπιτιού κι’ άλλες γειτόνισσες, αναλάμβαναν να μαγειρέψουν, να ετοιμάσουν τις πίτες, τα ψωμιά, ώστε όλα να είναι έτοιμα το βράδυ που θα συγκεντρώνονταν όλη η παρέα. Έτρωγαν και διασκέδαζαν όλοι μαζί. Στήνονταν, πράγματι, ένα τρικούβερτο γλέντι, το οποίο κρατούσε μέχρι το πρωί.
Αναπολώντας εκείνη τη χρονιά, θυμάμαι πως το γλέντι έγινε στο σπίτι του Αντώνη Κατσάρα. Όμορφα και ανέμελα χρόνια του παλιού καιρού!
Αυτά ήταν τα έθιμα και οι χαρές του χωριού μας. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε την παράδοσή μας, όσο μπορούμε, πιστεύοντας πώς τα δικά μας είναι καλύτερα!
Εμείς αυτοί είμαστε, αυτό είναι το χωριό μας, και είναι μοναδικό, γιατί όλοι μας το αγαπάμε. Αγαπάμε τον τόπο που γεννηθήκαμε και τους ανθρώπους του.
Σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς που διανύουμε, η δύναμή της θέλησης θα πρέπει να μας αποδείξει πόσο σημαντικές είναι οι γιορτές του Δωδεκαημέρου και όλες οι γιορτές της Χριστιανοσύνης.
Παραθέτω ολόκληρο ένα από τα πολλά Αγιοβασιλιάτικα τραγούδια του χωριού μας. ΣΗΜΕΡΑ ΕΧΟΥΜΕ ΓΙΟΡΤΗ Σήμερα έχουμε γιορτή, άιντε γιορτή και πανηγύρι, μάτια μου, άιντε γιορτή και πανηγύρι, φρύδια μου.
Πάνουν οι Αγάδες στο τζαμί,
άιντε Ρωμιοί στον Αϊ Βασίλη, μάτια μου,
άιντε Ρωμιοί στον Αϊ Βασίλη, φρύδια μου.
Πάει και μια χανούμισσα,
άιντε πάει να προσκυνήσει, μάτια μου,
άιντε πάει να προσκυνήσει, φρύδια μου.
Προσκύνα νύφη’ μ στο τζαμί,
άιντε πώς προσκυνούν οι τούρκοι, μάτια μου,
άιντε πώς προσκυνούν οι τούρκοι, φρύδια μου.
Τις καλύτερες και ολόθερμες ευχές μου, σε όλους, για τον καινούργιο χρόνο και να είναι γεμάτος υγεία και δημιουργικότητα.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟ 2017
Μεταξάς, 29-12-2016
Παναγιώτης Μπασιάς
(Συνταξιούχος Δάσκαλος)