Ο λάκκος αποτελούσε πάντα πηγή ζωής για το χωριό. Στο ρέμα του από την Αυλίστρα μέχρι το γεφύρι της Κατερίνης, υπήρχαν πέντε νερόμυλοι. Σήμερα σώζονται μόνο τα ερείπια των μύλων.
Ξεκινώντας από την Αυλίστρα και ακολουθώντας το ρέμα του λάκκου βλέπουμε τα ερείπια των παλιών νερόμυλων και μπορούμε να περπατήσουμε στα πετρόκτιστα αυλάκια τους. Κατά σειρά συναντούμε τον παλιόμυλο (κοντά στην Αυλίστρα), το μύλο του Ντάου (Βαγγέλη Β. Παπαθανασίου), το Βακούφκο μύλο, το μύλο του Ζιώγα (Γεώργιος X. Παπαθανασίου), το μύλο τ' Παπαμήκα, (Δημήτρης Ν. Παπαδόπουλος).
Από πολύ παλιά μέχρι τη δεκαετία του 1960, κάθε σπίτι άλεθε το δικό του αλεύρι. Κουβαλούσαν οι κάτοικοι με τα ζώα τους τα γεννήματα (το στάρι ή ακόμη αν δεν έφτανε το σιτάρι, τη βρίζα), μέχρι το νερόμυλο. Εκεί, αν είχαν σειρά, περίμεναν να αλέσει ο μυλωνάς το γέννημά τους, να πάρουν το αλεύρι, να το φέρουν στο σπίτι, να το βάλουν στα αμπάρια και να εξασφαλίσουν έτσι το ψωμί της χρονιάς τους.
Αργότερα λειτούργησαν στο χωριό δύο μύλοι πετρελαιοκίνητοι. Ο μύλος του Βαγγέλη Β. Παπαθανασίου και ο μύλος του Γιάννη Π. Σγουρόπουλου. Γρήγορα όμως βγήκαν οι νέοι κυλινδρόμυλοι, οπότε έκλεισαν και αυτοί.
Ο μύλος του Ντάου (Ευαγγέλου Β. Παπαθανασίου)
Ο δεύτερος κατά σειρά μύλος στο Λάκκο. Το αυλάκι του ξεκινούσε από την Αυλίστρα. Πολλά τμήματά του αυλακιού ήταν πετρόκτιστα και άλλα σκαλιστά στους βράχους. Σήμερα μπορεί να διασχίσει κανείς ολόκληρο το αυλάκι, αφού αποτελεί ένα πολύ καλό μονοπάτι και να απολαύσει κατά τη διαδρομή τμήμα από το φαράγγι της Παναγιάς.
Ο μύλος, ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι και σήμερα, βρίσκεται στην ομώνυμη τοποθεσία Μύλος του Ντάου. Σε πολύ καλή κατάσταση σώζεται η τσιπλητούρα, από όπου έπεφτε το νερό στη φτερωτή και κινούσε το μύλο.
Ο Βακούφκος ο μύλος
Είναι ο τρίτος κατά σειρά από τους επτά νερόμυλους στο λάκκο. Παλιός νερόμυλος, ιδιοκτησία της εκκλησίας. Τον νοίκιαζαν οι κάτοικοι δίνοντας ένα αντίτιμο στην εκκλησία. Σώζονται τμήματα από το αυλάκι, η τσιπλητούρα και τα θεμέλια του μύλου. Στη διαδρομή μέσα από το φαράγγι υπάρχουν απομεινάρια από το αυλάκι κτισμένα ή σκαλισμένα πάνω στους βράχους.
Παλιότερα ο μύλος βρισκόταν πιο ανατολικά, κάτω από τα παλιά μαντριά του Σουγκάρα. Δεν είναι γνωστό πότε έγινε η αλλαγή του χώρου του μύλου.
Πάνω από τα ερείπια του μύλου κρέμονται τμήματα του κάστρου της Παναγιάς και απόκρημνοι βράχοι.
Τα έσοδα του μύλου τα διαχειριζόταν η σχολική επιτροπή. Τελευταίος ενοικιαστής του μύλου ήταν ο Νικόλας Δ. Παπαθανασίου.
Όταν το 1938 έγινε η τελευταία προκήρυξη για την ενοικίαση του μύλου, δεν βρέθηκε κανείς ενδιαφερόμενος, γιατί ο μύλος ήταν ερειπωμένος.
Ο Νερόμυλος του Ζιώγα στο φαράγγι της Παναγιάς
Νοτιοδυτικά της Παναγιάς και σε απόσταση μικρότερη των 500 μέτρων υπήρχε ο μύλος του Ζιώγα. Ήταν ο τέταρτος κατά σειρά, αν ξεκινήσει κανείς από την Αυλίστρα, από τους πέντε που υπήρχαν στο λάκκο. Ανήκε στον Χρήστο Αθ. Παπαθανασίου (γιο του γενάρχη Πα- παθανάση), ο οποίος και τον έκτισε. Στο μύλο δούλευαν τα τρία παιδιά του, Θανάσης, Γιώργος και Βασίλης. Αργότερα μεταβιβάστηκε στον Γιώργο Χρ. Παπαθανασίου (Ζιώγα) απ' όπου πήρε και το όνομά του και τελευταία από το 1940 και ύστερα, στον Χρήστο Γεωρ. Παπαθανασίου (γιο του Ζιώγα) και στα παιδιά του, Θανάση, Γιώργο και Βασίλη.
Στην κατοχή κάηκε ολοσχερώς στις 26 Οκτωβρίου 1944 από τους Γερμανούς και ξαναχτίστηκε αμέσως μετά. Δυστυχώς, εδώ και τριάντα περίπου χρόνια, από το 1985, είναι σκεπασμένος από τα μπάζα του δρόμου Τριγωνικού - Ρυμνίου.
Έτσι εξαφανίστηκε ο μύλος και μαζί του πήρε το όνειρο και την ελπίδα για την αναστήλωσή του. Μόνο τμήματα του πετρόκτιστου και μήκους 300 μέτρων αυλακιού, η θέση του οποίου ήταν ανατολικότερα από τον Βακούφκο μύλο, σώζονται ακόμα.
Βορειοανατολικά του μύλου σε κοντινή απόσταση, υπήρχε ένας μικρός αλλά πανέμορφος καταρράχτης που τροφοδοτούσε με το νερό του ρυακιού ραγάζια, μια φυσική λιμνούλα. Ένας μικρός βιότοπος με αρκετά υδρόβια ζώα (άξιες αναφοράς οι μαύρες μικρές νεροχελώνες που μόνον εκεί τις συναντούσε κανείς), πτηνά, φυτά και δένδρα. Εδώ είχε την πηγή του το δεύτερο αυλάκι του μύλου. Τα δυο αυλάκια, φυσικό και τεχνητό, ενώνονταν και κατέληγαν στην καρούτα του μύλου.
Ήταν κτισμένος επάνω σε βράχια και στο εσωτερικό του, βρίσκονταν οι μυλόπετρες και η αποθήκη. Δίπλα ακριβώς και δυτικά του μύλου, υπήρχε ένα μικρό δυόροφο σπίτι, στα δωμάτια του οποίου ξεκουράζονταν οι εργάτες, οι μυλωνάδες και διανυκτέρευαν πολλές φορές οι πελάτες από μακρινά χωριά, περιμένοντας να πάρουν το άλεσμά τους. Ενας φούρνος κοντά στην καρούτα έψηνε το ψωμί, τις πίτες και τα διάφορα φαγητά.
Στον περίβολο του μύλου υπήρχαν διάφορα καρποφόρα δέντρα. Συκιές, καστανιές, κορομηλιές, δαμασκηνιές, βερικοκιές, κληματαριές, μουριές και άλλα. Απέναντι από το μύλο και νότια, στη θέση «Σταυραετοφωλιά», ήταν ένας μικρός αλλά πλούσιος, με λαχανικά και φρούτα, κήπος.
Κοντά στο μύλο και μέσα στο ρέμα, υπήρχαν βαθιές βάθρες, μέσα στις οποίες μικροί κάναμε τα μπάνια μας. Ο μύλος λόγω του άφθονου νερού, της απότομης κλίσης της καρούτας, της φτερωτής με ρουλεμάν και των συχνά ανανεωμένων μυλόπετρων, είχε μεγάλη απόδοση και εξυπηρετούσε όχι μόνο τους κατοίκους του Δέλινου-Τριγωνικού, αλλά και αυτούς των γειτονικών χωριών*·
Πηγή: Προσωπικές αναμνήσεις των αδερφών: Γιώργου, Κώστα & Χρήστου Αθ. Παπαθανασίου
Ο μύλος του Παπαμήκα (Δημητρίου Νικ. Παπαδόπουλου)
Είναι ο πέμπτος νερόμυλος που λειτουργούσε στο Λάκκο. Κτίστηκε το 1933. Σώζονται το αυλάκι, η τσιπλητούρα και το κτίσμα του νερόμυλου.
Πίσω από το μύλο βρισκόταν το σπίτι του Παπαμήκα και στη συνέχεια απλωνόταν το αμπέλι.
Ο μύλος λεηλατήθηκε πολλές φορές κατά τη γερμανική κατοχή, κυρίως λόγω της θέσης του. Βρισκόταν κοντά στο γεφύρι στο λάκκο της Κατερίνης, δίπλα στο δρόμο που πάει για το Μικρόβαλτό.
Κοντά στο μύλο σώζεται ακόμη το παλιό πέτρινο γεφύρι, ενώ ο δρόμος Ρυμνίου - Τριγωνικού έχει σκεπάσει το μεγάλο πέτρινο γεφύρι του Μπίμπαση.
Το περιβόλι του μύλου ήταν φημισμένο για τις μουριές με τα κόκκινα και τα κίτρινα μούρα.
Από το βιβλίο «ΔΕΛΙΝΟ – ΤΡΙΓΩΝΙΚΟ: Η ιστορία του μέσα από τις πηγές», που έγραψαν οι, Δημήτρης Β. Παπαθανασίου και Γιώργος Α. Παπαθανασίου (Έκδοση 2014, σελ.410)
Για την αντιγραφή: mikrovalto.gr