Βρύσις κι πουτίστρις (στο Μικρόβαλτο)
Σὶ διάφουρις τουπουθισίις στοὺ χουργιό μας ἔχ’ βρύσεις. Σι αὐτὲς ἔπναν νιρὸ οἱ ἀνθρῶπ’, π’ δούλιβαν παλιὰ σιὰ ὄξου στὰ χουράφχια κι στὰ κουπάδγια μι τὰ ζουντανά τς. Οἱ πχιὸ πουλλὲς ἀπ’ αὐτὲς ἦταν παλιότιρα ἀναβρυτάργια π’ τἄφκιασαν πρῶτα μπγιάδγια.
Ὕστιρα σμάζουξαν ὅλις τα φλέβις ἀπ’ ὅπ’ κινοῦσι νιρὸ κι τς ἔφκιασαν βρύσεις μὶ 4-5 λιουκάνεις, γιὰ νὰ πουτίζουντι τὰ γιδουπρόβατα κι τὰ πράματα.
Οἱ πρῶτις κι παλιότιρις βρύσις στοὺ χουργιό μας ἦταν ἡ Τρανὴ ἡ Βρύσ’ κι ἡ Ἀργασταριά. ‘Ν Τρανὴ τ’ Βρύσ’ λιέει ἡ μάννα μ’ ‘ν ἔφκιασι ἡ πατέρας τς, ἡ παπποῦζμ’ ἡ Στέργιους, φόντας ἦταν πρόϊδιρους στοὺ χουργιὸ κα’ τοὺ 1925. Θυμᾶτι κιόλαντς ἀπ’ μουλουγοῦσι ἡ μπάμπου ἡ Στέργινα, ὅτ’ ἡ Νταλαμπόσ’, ἡ πατέρας τ’ Κουκουνάτσιου π’ ἦταν Κοινουτικὸς Σύμβουλους μὶ τοὺν παπποῦ μ’, ἰπειδὴ χάλιβι κι αὐτὸς νὰ τν παντριφτῆ, ἰνῶ αὐτὴν πῆρι τοὺν παπποῦ μ’ τοὺν Στέργιου γιατιαὐτὸ κι ἰκείνους τοὺν ἔκανι μιὰ κασκαρίκα σὰν ἰκδίκησ’. Πῆρι κι ἔκρυψι τς ἀπουδίξεις π’ τοὺν ἔδουσαν οἱ Γριβινιῶτ’ οἱ μαστόρ’, ὅταν τς πλιάρουσι ἅμα τιλείουσαν τ’ βρύσ’. Ἔψαξι ἡ ἔρμους ἡ παπποῦζμ’, ἀπ’ ἦταν ντὶπ ἀγαθὸς ἄνθρουπους, νὰ τς βρῆ ἀλλὰ δὲν μπόρσι. Πῆγι μὶ τὰ πουδάργια κι κα’ τὰ Γριβινὰ νὰ βρῆ τς μαστόρ’ κι δὲν τς ἄμπλαξι πθινά. Ἔτς στοὺ δικαστήριου π’ τοὺν ἔκαναν στ’ Λάρσα τοὺν τζιριμέτσαν κι γιὰ νὰ τοὺν βγάλν ἀπ’ τ’ φυλακὴ πούλτσαν τα γιλάδις τς κι ἔτσιαϊας γλύτουσι, ἴλιγι ἡ μπάμπου μ’.
Ἡ Τρανὴ ἡ Βρύσ’ εἶχι πουλὺ κι κρύου νιρὸ ἀλλὰ δὲν τοὔπναμι γιατὶ ἦταν χουντρό, ἴλιγαν. Αὐτόϊα φαίνουνταν καλλίτιρα γιατὶ δὲν ἔβγαζι σκάμμα, ὅταν ἔπλυναν μιτιαὐτό. Θὰ εἶχι πουλλὰ ἅλατα, π’ λέν’ κι οἱ μουρφουμέν’. Ἰκεῖ κάτ’ σν Τρανὴ τ’ Βρύσ’ στοῦσαν τοὺ Ρακουκάζανου πουλλὲς φουρὲς κι ἔβραζαν τὰ τσίπουρα τς κι ἔβγαζαν ρακὶ ἰπειδὴς εἶχι νιρὸ π’ τς χρειάζουνταν.
Πουλὺ ἀργότιρα ἰκεῖ κάτ’ ἀπ’ ‘ν ἄλλ’ τ’ μιριὰ ἀπ’ τ’ βρύσ’ ἔφκιασαν διξαμινὴ π’ μάζουνι τοὺ νιρὸ κι μὶ τοὺ μουτὸρ’ τἀνέβαζαν στ’ διξαμινὴ ἀπάν’ στ’ Ράχ’ πίσου ἀπ’ τ’ Νατσιουγκουντῆ τοὺ σπίτ’ κι ἔτσια κατέβινι τοὺ νιρὸ στ’ βρύσ’ στοὺ μισουχώρ’. Κα’ τοὺ 1975 ἔσκαψαν μὶ προυσουπικὴ ἰργασία οἱ τρανοὶ γιὰ νὰ βάλν τς ἀμιαντουσουλῆνις π’ θ’ ἀνέβαζι τοὺ νιρό.
Ἀπ’ ‘ν Τρανὴ τ’ Βρύσ’ κι σιαπικεῖθι ζιρβὰ εἶχι μουνουπάτ’ ἀπ’ τοὺ ριζὸ ριζὸ κι ἔφτανι σν ἄλλ’ μ’ παλιὰ τ’ βρύσ ‘ν Ἀργασταριά. Ἰτούτην γίνκι λίγου ἀργότιρα κα’ τοὺ 1935. Ἀπάν’ ἀπ’ τὰ σιουλνάργια εἶχαν χαράξ’ σὶ φρέσκου τσιμέντου τ’ χρουνουλουγία π’ ‘ν ἔφκιασαν. Εἶχι κι λιουκάνις ὅπ’ μαζώνουνταν τοὺ νιρὸ κι πουτίζουνταν τὰ μπλάργια κι τὰ γουμάργια. Εἶχι κι ἕνα σιουλναρούλ’ μκρὸ ἀποὺ ἔβγαζι λίγου νιρό. Οἱ γναῖκις κατέβιναν σν Ἀργασταριὰ ἀπ’ ‘ν κατηφόρα ἀπάν’ ἀπ’ τ’ Λυκουμήκα τοὺ σπίτ’ κι ἀπ’ τοὺ Ζαραβιγκάθκου τ’ ἁλών’. Ὅταν κατέβιναν δὲν εἶχαν βάρουν, μὰ ὅταν ἀνέβιναν ἰμπριτοῦσαν γιατ’ ἦταν κριτσκουμέν’ κι τὰ μπλάργια κι οἱ γναῖκις. Τοὺ χειμῶνα ἰπειδὴς εἶχι χιόν’ ἔβγαζαν τὰ κουρδέλια τς, γιὰ νὰ μὴ γλιστρίσν σιακάτ’, κι πιρπατοῦσαν ξυπόλτ’. Ὅσου νιρὸ ξιαχειλνοῦσι ἀπ’ τς λιουκάνις δὲν πάηνι χαμένου γιατὶ τὄβαζαν στ’ αὐλάκ’ κι πότζαν τοὺ καλουκαίρ’ σιακάτ σιακάτ’ τὰ κήπχια. Ὅταν κατέβιναν κάτ’ στ’ βρύσ’ ἔπιρναν σειρὰ γιὰ νὰ γιουμώσν γκίμνια, γκιμούλια, φτσέλις, φτσιλούλια, μπούκλις κι ὅ,τ’ ἄλλου σέϊ εἶχαν. Ἀποὺ καμνιὰ φουρὰ τσακώνουνταν κιόλας ἅμα καμνιὰ τς ξιαραδοῦσι.
Πῆγα αὐτὸν τοὺν κιρό, ἀπ’ ἦμαν στοὺ χουργιό, κι εἶδα κι α τς δυὸ τς βρύσις. Ἡ Τρανὴ εἶν’ την ὅπους ἦταν παλιὰ ἀλλὰ ξιπαρταλιασμέν’. ‘Ν Ἀργασταριὰ ὅμους τ’ χάλασαν κι ‘ν ἔφκιασαν λίγου παραπέρα μὶ πουλὺ νιρὸ κι τέσσιρις λιουκάνις. Κρῖμα π’ τ’ χάλασαν! Δὲν ἀμπουδοῦσι κάναν κι σὶ τίπουτας.
Παλιὰ βρύσ’ μὶ κρύου νιρὸ ἦταν σν Τσιπιτούρα χαμπλὰ μέσα στοὺ λάκκου κι ἀποὺ πάν’ ἦταν ἡ συκιά. Ἔβγανι τοὺ νιρὸ μέσα ἀπ’ τοὺ κριάκουρου κι παλιὰ χύνουνταν ἀποὺ πιλικμέν’ πέτρα. Ἔβαζαν σν ἄκρια τς γιὰ σιουλνάρ’ καμνιὰ λαμαρίνα ἢ κάνα φύλλου ἢ πέτσα ἀποὺ δέντρου γιὰ νὰ ξικάν’ τοὺ νιρὸ λίγου παραόξου κι νὰ πίν’ ἢ νὰ πλένουντι οἱ τζιουμπαναραῖ κι οἱ πιραστκοί. Ὅταν γυρνούσαμι μὶ τὰ μπλάργια μας φουρτουμένα κρίτσκα πουρναρόξυλα ἀπ’ τ’ Ἀσκηταργιὸ κάτ’ δὲν χόρτινάμι νιρὸ κι μεῖς κι οἱ Ἀράπδεις μας σν Τσιπιτούρα.
Ὅσ’ ἀραδοῦσαν ἀπ’ τοὺ Ζντιάν’ σιαπάν κα’ τοὺ χουργιὸ κι σιακάτ’ κα’ τοὺ Ζντιάν’ ὅπουσδήπουτι σταματοῦσαν σν Τσιπιτούρα, γιὰ νὰ πχιοῦν νιρὸ μαζὶ μὶ τὰ πράματα τς. Ἰκεῖ ξιαπόστινάμι, ἔπιρνάμι μιὰ γιρὴ ἀνάσα κι ἔφτανάμι στοὺ χουργιό.
Πῆγα κι σν Τσιπιτούρα τς μέρις αὐτέσια ἀπ’ ἦμαν στοὺ χουργιὸ κι τὶ νὰ ἰδῶ ἀπ’ λέτι; ‘Ν ξιπάτουσαν κι αὐτήν. ‘Ν ἔφκιασαν κινούργια μὶ τέσσιρις λιουκάνις γιμάτις ζιαμπνόκια. Πάει ἡ παλιά. Τὶ τς ἀμπουδοῦσι; Πχοιὸν πείραζι ἔτσια ἀπ’ ἦταν ἀκουλμἐν’ στοὺν ὄχτου; Τὶ τς ἔβλαβι νὰ ‘ν ἀφήσν; Χάλασαν κι τοὺ μουνουπάτ’ κα’ ‘ν ἀνηφόρα. Ποῦ ν’ ἀνιβοῦν τώρα οἱ Ἀράπδεις φουρτουμέν’ ξύλα ἢ γάλα π’ κουβαλοῦσαν οἱ Τζιουνάδεις ἢ οἱ Ξυνιάϊδεις ἢ οἱ Παδημητράδεις ἀπ’ εἶχαν στροῦγγις σιακάτ’ στοὺ Ζντιάν’;
Παλιὰ βρύσ’ ἦταν κι εἶνι ἀκόμα ὅπους ἦταν στοὺ Λειβάδ’. Ἀποὺ κεῖ ἔπιρνάμι παλιὰ κι τοὺ νιρὸ ἀπ’ ἔφτανι στ’ βρύσ’ σμ πλατέα μας. Κι αὐτὴν ἔχ’ λιουκάνις γιὰ νὰ πουτίζουντι τὰ κουπάδγια.
Ἄλλεις βρύσις κι πουτίστρεις μαζὶ εἶνι στ’ Βρουμόβρυσ’ ποὺ ‘ν ἄλλαξαν κι αὐτήν, στ’ Βρανᾶ ἀπάν’ στοὺ δρόμου ἀποὺ εἶνι κινούργια ἀλλὰ ἔστιψι κι αὐτὴ ἡ ἰρμάδα. Ἔχ’ σιαπικεῖθι στοὺ Προυσήλιου κάτ’ ἀπ’ τὰ κριάκουρα τ’ ἍηΛιᾶ. Αὐτὴν δὲν τ’ χάλασαν. Ἀποὺ ἀπάν’ ἀπ’ τ’ βρύσ’ αὐτὴν ὅμους εἶχι ἕνα θιόρατου ἡμιράδ’ βιλανιδιά ἀπ’ δὲν εἶνι τώρα. Ὅπους πάλι δὲν εἶνι κι ἄλλου ἕνα θιόρατου δέντρου ἀμπρουστὰ ἀπ’ τὰ κριάκουρα, ὅπ’ φουτουγράφσα κι τοὺν παπαΧιλλέα. Μέσα στοὺν κουμμένου τοὺν κουρμό τ’ χουροῦν ἴσια μὶ δέκα ἄντρ’.
Εἴχαμι παλιὰ βρύσ’ κι στὰ Τσακνάθκα ὅπ’ πότζαμι τ’ ἀρνιά μας ἰμεῖς οἱ μκροὶ κι τὰ κουπάδγια τς οἱ τρανοί. Ὅταν κατέβαζι ἡ Γκουριάμας γιὰ νὰ πουτίσ’ τοὺ κουπάδι τ’ ἰμεῖς παραμονιβάμι νὰ ρίξουμι πέτρις σι ἕνα ἀγρίμκου σκλί τ’ π’ τς δάγκουνι. Στὰ Τσακνάθκα χάλασαν ‘μ παλιὰ τ’ βρύσ’ κι ἔφκιασαν κινούργια μὶ λιουκάνις ἀποὺ λαμαρίνεις.
Βρύσ’ ἔχουμι κι κάτ’ στοὺ Τρανὸ τοῦ Γκιφύρ’. Αὐτὴν δὲν ‘ν ἄλλαξαν. Ἰδὼ ἄλλαξαν μόνου τοὺ πιτρουχτζμένου εἰκουνουστάσ’ κι ἔφκιασαν ἕνα κινούργιου μὶ μάρμαρου ὅπους κι τἄλλου κάτ’ στὰ Παλιάμπιλα π’ τὄφκιασαν μὶ λαμαρίνεις!!!
Στ’ Τσάγγαρ’ παράμιρα ἀπ’ τοὺ λάκκου τοὺ 1957 ἔφκιασαν βρύσ’ ἀπ’ εἶχι καλὸ κι κρύου νιρὸ ἀλλὰ ἔστιψι. Κι κεῖ κατέβαζαν κι πότζαν τὰ κουπάδια τα ἡ Κουτουλουϊάνντς, ἡ Γκιάτας κι ἄλλ’. Ἰκεῖ κάτ’ πάλι ἔβαζαν οἱ γναῖκις κι τὰ καζάνια τς κι ἔπλυναν τὰ ροῦχα μέσα στοὺ λάκκου κι τἄπλουναν στ’ μισαριὰ γιὰ νὰ στιγνώσν. Ἤμασταν μὶ τοὺ Βασίλ’ μνιὰ φουρὰ ὅλ’ τὴν μέρα μαζὶ μὶ τ’ μάννα μας ἰκεῖ κάτ’. Ἰμεῖς ‘ν κουβαλούσαμι νιρὸ κι ἔρχναμι στοὺ καζάν’ ἢ ἅπλουνάμι κάνα ρούχου στὰ κλαδγιὰ γιὰ στέγνουμα. Τώρα ὅμους βρώμσι ὅλους ἰκείνους ἡ λάκκους γιατὶ σι αὐτὸν χύνουντι οἱ ὑπουνόμ’. Τὶ νὰ φκιάϊσ’; Ἔτσιας λιέει ἡ Πουλιτισμός.
Στοὺ Καλάμ’ εἶνι ἀκόμα ἡ ἴδια ἡ βρύσ’ ἀποὺ κεῖνα τὰ χρόνια. Δὲν τ’ χάλασαν αὐτήν. Ἰκεῖ πότζαν τὰ κουπάδγια τς οἱ Τουτσκάδις, ἡ Ἀριδουϊάνντς κι ἡ παπποῦς ἡ ‘Ναστάϊσ’. Πάηνάμι κι μεῖς μὶ τ’ ἀρνιά μας κάνα χόβ’ ἅμα τἄχαμι κατακεῖθι. Φρόντζαμι μουνάχα νὰ τὰ πᾶμι προυτοῦ νἄρθν τὰ κουπάδια μὶ τὰ πρόβατα κι τὰ τζιουμπανόσκλα γιατὶ θὰ λουζγιαζουμάσταν.
Μιὰ τιλιφταία βρύσ’ μὶ λιουκάνις γιὰ πότζμα εἶν’ την ἀκόμα ἀλλὰ ἀπιριποίητ’ ἀπάν’ στὰ Ξηράδγια. Πίσου μιριὰ ἀπ’ τ’ βρύσ’ αὐτὴν κα’ τοὺ Διλνιώτκου εἶνι ἡ Ἀρκουδόλακκας κι ἕνα κριάκουρου τρανὸ π’ τοὺ λέν’ Ἀρκουδότρυπα.
Εἴχαμι ὅμους κι τ’ βρύσ’ στοὺ μισουχώρ’. Αὐτὴν ‘ν ἔφκιασαν τοὺ 1960 Βιλβινοὶ μαστόρ’. Ἴφιραν τοὺ νιρὸ μὶ προυσουπικὴ ἰργασία ἀπ’ τοὺ Λειβάδ’ ὡς τ’ διξαμινὴ ἀποὺ ἦταν ἀμπρουστὰ ἀπ’ τοὺ σπίτ’ τ’ Χαϊνταρουκότσιου κι δίπλα ἀπ’ τ’ Ἀνέστ’ τ’ Γιαννόπουλ’. Ἀπ’ τ’ διξαμινὴ αὐτὴν ἔπιρναν νιρὸ ἡ βρύσ’ ἀπ’ ἦταν δίπλα στοὺ Καμπαναργιὸ τ’ ἍηΓιώρ’ κι ἡ τρανὴ στοὺ μισουχώρ’. Σν πλάτη τς ἀποὺ πίσου εἶχι κι μιὰ λιουκάν’ κι μαζεύουνταν τοὺ νιρὸ π’ ἀρτηρνοῦσι κι πουτίζουνταν μπλάργια, γουμάργια κι βόδγια. Ὅσου νιρὸ πιρίσσιβι χύνουνταν σιακάτ’ κα’ τοὺ Καμίν’, π’ τοὺ ‘λιγάμι. Κρῖμα ὅμους π’ τ’ χάλασαν κι αὐτὴν τ’ βρύσ’.
Ἀμπρουστὰ ὅμους ἀπ’ ὅλις τς βρύσις οἱ χουργιανοί μας ἔπιρναν νιρὸ ἀπ’ τς δυὸ τς συρτοί. Ἡ ἀηπανὸς ἡ συρτὸς π’ τοὺν ἴλιγάμι κι στ Γκουβρουγιώργου γιατὶ ἦταν ὄξου ἀπ’ τοὺ χουράφι τ’. Σὶ τούτουν ἀργότιρα π’ ἔστιψι κι δὲν εἶχι νιρὸ ἰμεῖς τὰ πιδγιὰ πατούσαμι σὶ προυιξουχὲς ἀπ’ τοὺ ντβάρ’ κι κατέβινάμι ὣς τοὺν πάτου τ’. Εἶντους ἀκόμα κι τώρα ἀλλὰ εἶνι γιουμάτους μὶ τσάκνα κι ὅ,τ’ ἄλλου.
Ἡ ἄλλους ἦταν ἡ ἀκατνὸς ἡ συρτός. Αὐτὸς ἦταν δίπλα σὶ ἕνα μκρὸ γκιφύρ’. Τώρα ἰκεῖ εἶνι τοὺ ἰργουστάσιου τς ΒΙΟΜΑΡΜ.
Ἄλλ’ συρτοὶ στοὺ χουργιό μας ἦταν τ’ παπαΝικόλα π’ δὲν ἔκανι καλὰ ἡ μάννα μ’ π’ τοὺν βούλουσι τώρα μὶ τοὺν σεισμό, ὅταν ἔχτσαμι τοὺ κινούργιου τοὺ σπίτ’, τ’ Γκουβρουκότσιου π’ εἶχι κι βαρούλκου, στ’ Καβρουνικόλα τς μπλιές, πίσου στς Χαλκιόπις τ’ Τζιουνουμήτσιου ἀπ’ ἦταν στιγνός, στς Χαρίσινας τοὺν μύλου, στ’ Χαϊνταρουκότσιου τς μπλιές, στ’ Πούτα τς μπλιές, στ’ Τζιαντουϊάνν’ τ’ ἀμπέλ’ π’ δὲν ἦταν χτζμένους κι στοὺν σχουλικὸ τοὺν κήπου π’ κι αὐτὸς δὲν ἦταν χτζμένους.
Σήμιρα στοὺ χουργιό μας ἔχ’ πουλὺ νιρό. Ἂς εἶν’ καλὰ ἡ πρόϊδιρους ἡ Τζιουτζιουνάτσιους κι ἡ ραβδουσκόπους π’ βρῆκαν τοὺ νιρὸ μὶ τοὺ κλουνάρ’ τ’ λιφτουκαρυὰ κι ἔκαναν τ’ γιώτρυσ’ τοὺν Φλιβάρ’ τ’ 1986. Ἄκσαν τότι πουλλὰ λόϊα, γιατὶ τρυποῦσαν ἀράδα μέτρα ‘ν πέτρα κι δὲν ἵβρισκναν οὔτι κόμπου νιρό.
Εἶχαν μπαϊλντίσ’. Μιτὰ ὅμους ἀπ’ τὰ 170 μέτρα βρῆκαν μπόλκου τοὺ βλουϊμένου τοὺ νιρό. Βρῆκαν ἕναν τέλου νιρό. Τοὺ σαπούν’ ἀπ’ τ’ γιώτρυσ’ εἶχι φτάσ’ ἀπ’ τὰ Μπατζιλίκια κάτ’ στ’ Σιλιμάν’ τοὺ Κθάρ’. Ἔτσια τώρα ἔχουμι ὅλ’ ἀποὺ ἱφτὰ βρύσεις στὰ σπίτια μας, ὅσεις δὲν εἶχι κάναν κιρὸ ὅλου τοὺ χουργιὸ μαζί, κι μπλατσαρνοῦμι ὅλ’ τὴν μέρα μὶ τοὺ νιρό.
Πᾶν’ τὰ μαλλώματα κι τοὺ ξιαράδγιασμα στς βρύσις. Πάει κι τοὺ ἀνέβα κατέβα σν Ἀργασταριά. Πάει κι τοὺ φόρτουμα στοὺν ὤμου ἢ στὰ μπλάργια μὶ τς φτσέλις, τς κάσις κι τὰ γκίμνια, ἢ τ’ μπραγάτσα στοὺ κιφάλ’. Πάει κι τοὺ πλύσιμου στοὺ Κουντουλάκκ’, στὰ Τσακνάθκα, στὰ Γκιφύργια, στὰ Μάρμαρα τα Ἁγιουπαρασκιβῆς κι στ’ Τσάγγαρ’.
Ὅλα αὐτάϊα τιλείουσαν φόντας βγῆκι τοὺ βλουϊμένου τοὺ νιρό.
Δόξα Τουν.
Από το βιβλίο του αρχιμανδρίτου π. Νικηφόρου Μανάδη
"ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟΥ ΠΕΡΙΛΕΙΠΟΜΕΝΑ…"
Δείτε ΕΔΩ παλιές και νεότερες φωτογραφίες από βρύσες-ποτίστρες στο Μικρόβαλτο