Οι όροι αυτοί πέρα από τη γεωγραφική τους σημασία απέκτησαν κατά καιρούς και άλλες, για να δηλώσουν μορφές σκέψης και πολιτισμού ή, πρόσφατα, πολιτικοστρατιωτικές συμμαχίες. Η χώρα μας βρίσκεται στο γεωγραφικό σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής (Ασίας) και Δύσης (Ευρώπης).
Αυτό ασφαλώς κατά τους νεότερους χρόνους συνετέλεσε στο να εμπλακεί σε πολέμους, για τα συμφέροντα των ισχυρών, που θέλουν πάντα να διαφεντεύουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερες εκτάσεις. Πολιτιστικά όμως πού ανήκε και που ανήκει; Καθώς οι δυτικοί, ιστορικοί, κοινωνικοί αναλυτές και πολιτικοί, επιβάλλουν κατά τους τελευταίους αιώνες τις απόψεις τους, θεωρήθηκε ότι η χώρα μας ανήκει στην Ανατολή, με την έννοια ότι ο νεότερος πολιτισμός της, θεωρούμενος κατά πολύ διαφορετικός από τον αρχαιοελληνικό, εδραζόταν στον μυστικισμό, ο οποίος κυριαρχούσε και κυριαρχεί στην Ανατολή σε αντίθεση προς τον «ορθολογισμό», ο οποίος θεμελιώθηκε και έχει επικρατήσει στη Δύση. Αυτή η υπεραπλουστευμένη ανάλυση, η οποία γίνεται, δυστυχώς, αποδεκτή και από ομοεθνείς μας, κατά την καταγωγή, όχι μόνο είναι εσφαλμένη, αλλά και άκρως στρεβλωτική της ιστορικής πραγματικότητας, καθώς αδιαφορεί για την τρομακτική διαφορά τρόπου σκέψης και βιοτής των Ελλήνων, στην αρχή, και των άλλων ορθοδόξων λαών, στη συνέχεια σε σχέση με τους φορείς πολιτισμών και σκέψης της γεωγραφικής Ανατολής.
Η Εκκλησία τιμά κατά τη δεύτερη Κυριακή των νηστειών μεγάλο άγιό της, αλλά εν πολλοίς άγνωστο, τον Γρηγόριο Παλαμά. Με τη θεολογία του αυτός περί των ακτίστων ενεργειών του Θεού έδωσε απάντηση στη διαμορφούμενη τότε στη Δύση σχολαστική θεολογία, μετά την κυριαρχία εκεί των Φραγκογερμανών. Ο κυριότερος εκπρόσωπος της σχολαστικής θεολογίας, ο Θωμάς Ακινάτης, έζησε δύο γενιές πριν από τον άγιο Γρηγόριο. Δεν θα υπεισέλθω στις θεολογικές διαφορές, καθ’ ότι δύσκολος για μας τους πολλούς ο λόγος. Περιορίζομαι να επισημάνω δύο ουσιώδη θέματα, στα οποία αποκλίνουν σημαντικότατα οι ορθόδοξοι, δηλαδή η καθ’ ημάς Ανατολή, και οι δυτικοί. Το πρώτο είναι η μεγάλη διαφορά ήθους και αυτή οφείλεται στη διαφορά δόγματος. Όσο και αν οι σύγχρονοι καταφρονητές του θεολογικού λόγου χλευάζουν το δόγμα, ως ανούσιο κώδικα αποστεωμένων εντολών, η ιστορία διδάσκει ότι το ορθό δόγμα οδήγησε τους αποδεχόμενους αυτό σε υπέρτατο ήθος, ενώ το εσφαλμένο σε τρομακτικά εγκλήματα. Βέβαια οι ερμηνεύοντες υλιστικά την ιστορία χλευάζουν με απόψεις σαν κι αυτήν. Χλευάζουν, επειδή απαξιώνουν να μελετήσουν τον βίο και τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και περιορίζονται να επισημάνουν τις αστοχίες αυτοκρατόρων και εκκλησιαστικών προσώπων, αστοχίες, που στη γλώσσα του Ευαγγελίου αποκαλούνται αμαρτίες. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, ακολουθώντας το αιώνιο πρότυπο, τον Ιησού Χριστό διακρίθηκαν για τη θαυμαστή συνέπεια λόγων και έργων. Και αυτό ενοχλεί διαχρονικά τους άκρως ασυνεπείς δημαγωγούς πάσης φύσεως.
Και στην καθ’ ημάς Ανατολή τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στην ιστορία είχαν αδυναμίες. Όμως το εξαιρετικά σημαντικό, που, λόγω προκατάληψης, αποφεύγεται να αναλυθεί είναι ότι εδώ, σε αντίθεση προς τη Δύση, δεν έγιναν θεσμοί θέσεις, που αποτελούν ντροπή για το ανθρώπινο είδος. Και εξηγούμαι. Στην καθ’ ημάς Ανατολή ουδείς διενοήθη να κάνει διάκριση μεταξύ κληρονομικώ δικαίω «ευγενών» και λαού. Αυτή την τρομακτική διαφορά ήθους εμπαθείς και προκατειλημμένοι, όχι μόνο δυτικοί αλλά και δυτικόπληκτοι ομοεθνείς μας, προσποιούνται ότι δεν αντιλαμβάνονται! Έτσι λυσσομανούν κατά της Εκκλησίας βάλλοντες ιδίως κατά των επισκόπων, που θεωρούν συνεργάτες των κατακτητών κατά την τουρκοκρατία. Αντιγράφουν τα συμβάντα στη Δύση, όπου επίσκοποι και καρδινάλιοι γίνονταν αποκλειστικά τέκνα των «ευγενών». Τυφλωμένοι παραβλέπουν ότι ο απαγχονισθείς πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ θα παρέμενε βοσκός στη Δημητσάνα, αν θείος του δεν τον καλούσε στη Σμύρνη για να μορφωθεί. Και τόσο αυτός όσο και οι άλλοι επίσκοποι, πλην των επιόρκων, συμπαραστάθηκαν τον πονεμένο λαό και συγκακοπάθησαν. Στην καθ’ ημάς Ανατολή η Εκκλησία δεν αποζήτησε τη δύναμη της κρατικής εξουσίας για την πάταξη των φρονούντων διαφορετικά. Στη Δύση στήθηκαν οι ιεροεξεταστικές πυρές. Όχι πως δεν συνέβησαν και εδώ έκτροπα. Αυτά όμως τα προκάλεσαν αυτοκράτορες σκοπούντες πρωτίστως στην ενότητα της αυτοκρατορίας, δεν τα υπέδειξαν εκκλησιαστικά πρόσωπα. Και αυτό κάνουν πως δεν το αντιλαμβάνονται οι δυτικοί και δυτικόπληκτοι.
Με μια φράση μπορεί να δοθεί η κεφαλαιώδης διαφορά της Εκκλησίας από τις δυτικές χριστιανικές ομολογίες (Η Εκκλησία είναι μία ό,τι και αν αποφαίνονται κατά καιρούς οι ισχυροί ή η υποτασσόμενοι σ’ αυτούς αδύναμοι): Οι ορθόδοξοι χριστιανοί βλέπουμε την Εκκλησία ως νοσοκομείο ψυχών, οι ετερόδοξοι βλέπουν την «Εκκλησία» τους ως πανεπιστήμιο. Γι’ αυτό, μη έχοντας κατανοήσει το νόημα της άσκησης για την καταπολέμηση των παθών ψηχής και σώματος, δεν κατανοούσαν και δεν κατανοούν πως αποκτούσαν και αποκτούν θεογνωσία και είχαν και έχουν θεοψία αστοιχείωτοι μοναχοί. Η σχολαστική θεολογία γέννησε τον δυτικό «ορθολογισμό», χριστιανικό και κοσμικό. Έχοντας εγκολπωθεί αυτόν οι δυτικοί που ήρθαν σε επαφή με τους υπόδουλους προγόνους μας, τους χαρακτήρισαν συλλήβδην δεισιδαίμονες και παραχαράκτες της ευαγγελικής διδασκαλίας! Για τον «ορθολογισμό» της καυχάται η Δύση σήμερα. Ποιόν όμως «ορθολογισμό»; Θεωρούν θεμελιωτή του τον Ντεκάρτ, Καρτέσιο πιο γνωστό σε μας. Αυτός έφερε λογικά επιχειρήματα και υποστήριξε ότι απέδειξε κατά τρόπο που δεν χωρά αμφισβήτηση την ύπαρξη Θεού! Όμως διαπρεπής υλιστής του 20ού, ο Μπέρτραντ Ράσελ, επισήμανε: Μέσα σε δύο αιώνες το υλιστικό κοσμοείδωλο στη Δύση κατέρριψε την επιχειρηματολογία του Ντεκάρτ! Κάθε τι που επικρατεί άραγε είναι και το αληθινό; Είναι τόσο δύσκολο οι βαθυστόχαστοι αναλυτές να αντιληφθούν ότι τα δύο αντικρουόμενα «λογικά» συστήματα, του ένθεου και άθεου στοχασμού, μαρτυρούν ότι δεν υπάρχει μία αλλά πολλές «λογικές» στον χώρο του στοχασμού; Οι Πατέρες της Εκκλησίας τόνισαν: «Θεός καταλαμβανόμενος ουκ εστιν Θεός»! Η ύπαρξή του δεν αποδείχνεται. Ο Θεός γνωρίζεται βιωματικά. Και ως προς το βίωμα υπάρχει τρομακτική έλλειψη στη Δύση, η οποία, δια της λογικής, αναζήτησε τρόπους παράκαμψης του «Γολγοθά». Η Ρωσίδα Τατιάνα Γκορίτσεβα, αφού περιπλανήθηκε σε διάφορους –ισμούς, πριν επανέλθει στην ορθόδοξη πίστη των προγόνων της, έγραψε: Εμείς επιλέξαμε τον πόνο, οι δυτικοί την ανία. Και ως ανία βιώνεται το υπαρξιακό κενό, το οποίο στάθηκε ανήμπορος να πληρώσει ο δυτικός υπαρξισμός του 20ού αιώνα. Η Δύση χρειάζεται κάτι βαθύτερο, χρειάζεται την Ορθοδοξία.
Και ενώ με πολύ αργούς βηματισμούς η Δύση αναζητά την υπέρβαση του υπαρξιακού κενού, κινούμενη όμως, κατά κανόνα, στους σκοτεινούς λαβύρινθους του μυστικισμού της Άπω Ανατολής και του αποκρυφισμού, οι καθ’ ημάς δυτικόπληκτοι, νεογραικύλοι κατά τον Παπαδιάμαντη, σπεύδουν προς συνάντηση της Δύσης. (Graeculi=Έλληνες υβριστικά από τους Ρωμαίους). «Ανήκομεν εις την Δύσιν» βροντοφώναξε πολιτικός ηγέτης, αποκληθείς και εθνάρχης, γι’ αυτό και τιμήθηκε με το βραβείο Καρλομάγνου! Όσο για τον Παπαδιαμάντη τιμωρήθηκε βαρύτατα από τους κατέχοντες την εξουσία. Η νέα γενιά ελληνοπαίδων θεωρεί τα κείμενά του «κινέζικα». Στα προφορικά κυριαρχούν τα ελληνικότατα λοκ νταουν και κλικ εγουέι και στα γραπτά τα γκρήκλις. Για Τρεις ιεράρχες θα μιλούμε τώρα;
«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»