1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Το μοναστήρι ιδρύθηκε κατά το 16ο αιώνα σε εποχές που ο Ελληνισμός περνούσε τις πιο σκληρές και τις πιο δύσκολες μέρες της μακραίωνης σκλαβιάς του.
Ήταν η εποχή που αλλεπάλληλα κύματα αγροίκων μουσουλμάνων μεταφέρθηκαν από τα βάθη της Μ. Ασίας και εγκαταστάθηκαν στις εύφορες πεδιάδες της πατρίδας μας, απωθώντας βίαια τους γηγενείς χριστιανικούς πληθυσμούς σε δύσβατες και απρόσιτες περιοχές...
Κοντά στα Σέρβια, στη θέση “Βρύσες” υπήρχε βυζαντινός ναός με την εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας της Παντάνασσας. Πιθανότατα ανήκε στη γυναικεία μονή των Αγίων Θεοδώρων. Σήμερα σώζονται τα ερείπια του ναού των Αγίων Θεοδώρων στο τοπωνύμιο “Καλογριές” που φαίνεται να προήλθε από τις μοναχές (καλόγριες) του μοναστηριού.
Κατά την επικρατέστερη άποψη, σε κάποια ιστορική φάση οι Τούρκοι κατέστρεψαν το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων και το ναό με την εικόνα της Παναγίας. Διασώθηκε η εικόνα την οποία το 1541 άνθρωποι ευσεβείς τη μετέφεραν για ασφάλεια στο δασωμένο Ζιδάνι και την εναπόθεσαν σε κάποιο εξωκλήσι στη θέση “Συκιές” ανατολικά του χωριού.
Η τοποθεσία αυτή ήταν γνωστή σε μας με την ονομασία “Παλαιομανάστηρο” που δυστυχώς καταπλακώθηκε κάτω από χιλιάδες τόνων μπάζων αμιάντου κατά τη λειτουργία του εργοστασίου.
Γύρω από το ξωκλήσι αυτό αναπτύχθηκε το μοναστήρι, που στα τέλη του 17ου αιώνα ήταν καλά οργανωμένο, αφού στο γνωστό κώδικα της Ζάβορδας υπάρχει εγγραφή “Μοναστήροι Ζιτάνοι” και ακολουθεί η παράθεση των ονομάτων οκτώ μοναχών. Η κτητορική επιγραφή που βρέθηκε γράφει: "ΕΥΡΕΘΙ ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΕΤΟΣ ΖΜΘ' (1541 ΜΧ) ΜΕΤΑ ΕΓΕΡΘΙ Ο ΘΙΟΣ ΟΥΤΟΣ Ο ΝΑΟΣ Τ(Η)Σ Θ(ΕΟ)ΤΟΚΟΥ ΔΙΑ ΣΗΝΔΡΟΜΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟ ΣΑΠΕΡΑΚΑΙ ΔΙΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΟΡΓΑΚΚΙ ΝΑΝΟ ΕΤΟΣ 1807 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 30 ΓΙΟΡΤΗ".
Το έτος 1755 το μεγαλύτερο μέρος της εικόνας της Παναγίας είχε καλυφθεί με ασημένια επένδυση από τον τεχνίτη Θεόδωρο που καταγόταν από τους Καλαρύτες Ιωαννίνων.
Το έτος 1854 το μοναστήρι καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους, σε αντίποινα για τη συμμετοχή των μοναχών και των Ζιδανιωτών στο επαναστατικό κίνημα του Θεόδωρου Ζιάκα. Η εικόνα της Παναγίας η κτητορική επιγραφή και άλλα κειμήλια που διασώθηκαν, μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν στο ναό της Αγίας Τριάδος -κάπου κοντά στη σημερινή θέση της μονής- που είχε μείνει έξω από την καταστροφική μανία των Τούρκων, στο χωριό Ζιδάνι. Γύρω από το ναό της Αγίας Τριάδας κτίσθηκαν κελιά ξενώνες και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Γύρω στο 1900 βρίσκουμε το μοναστήρι πάλι σε μέρες ακμής με χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμες εκτάσεις και επίσης χιλιάδες γιδοπρόβατα, επί ηγουμενίας Ιλαρίωνα Ρολόγη και Μητροπολίτη Κωνστάντιου Ματουλόπουλου.
Το 1919 κτίσθηκε το νέο καθολικό, ο σημερινός ναός Γενεθλίου της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας, όταν μητροπολίτης ήταν ο Φώτιος Μανιάτης και ηγούμενος ο Ιωακείμ Καλούδης. Πρόκειται για το μόνο κτίριο που γλίτωσε από την πυρπόληση που έγινε από τα ναζιστικά στρατεύματα στις 6 Μαρτίου 1943. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας διασώθηκε από τα αδέλφια Γεώργιο και Ευάγγελο Τζιώνα (Τζινουγιώγα και Τζινουβάγγελο).
Ο ναός της Παναγίας έπαθε μεγάλες ζημιές με τα γεγονότα της εμφύλιας πολεμικής περιόδου 1946-1949.
Από το 1950 άρχισε και πάλι η αναστηλωτική προσπάθεια με τη συνδρομή και τη βοήθεια των πιστών και κορυφώθηκε στις μέρες της ηγουμενίας του αρχιμανδρίτη Φιλαρέτου Μπίστη (1960-1989).
Δυστυχώς μια ακόμη καταστροφή υπέστη η μονή Ζιδανίου από το μεγάλο σεισμό της 13ης Μαΐου 1995. Το καμπαναριό κατέρρευσε, τα κελιά και οι βοηθητικοί χώροι μεταβλήθηκαν κυριολεκτικά σε σωρούς ερειπίων, ενώ ο ναός της Παναγίας παρουσίασε μεγάλες ρωγμές και κατέστη ετοιμόρροπος. Την αποκατάσταση των ζημιών και την ανασυγκρότηση της μονής ανέλαβε ο ηγουμενεύων από το 1989 Απόστολος Μπουμπουρέκας, εφημέριος της ενορίας Φρουρίου. Έτσι χάρη στην αξιέπαινη προσπάθεια του ο ναός της Παναγίας αναστηλώθηκε και ανακαινίστηκε, κτίστηκε καινούργιο καμπαναριό και ανεγέρθηκε μεγαλοπρεπής ξενώνας.
Από το 2002 με την έλευση στο μοναστήρι της ιδιαίτερα δραστήριας μοναχής Μαριάμ, διαμορφώθηκε καινούργια καλαίσθητη αίθουσα δυτικά του ναού, το Αρχονταρίκι, εξασφαλίστηκε η αυτοτέλεια σε νερό και ρεύμα -μέχρι τότε εξυπηρετούνταν από τα δίκτυα της ΜΑΒΕ-, έγιναν εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης στο ναό και στον ξενώνα και συνεχίζεται η αγιογράφηση του ναού.
Τέλος από το 2006 υπηρετεί στη μονή η ηγουμένη Θεοκτίστη, η οποία συνεχίζει με τον ίδιο ζήλο τόσο για το θρησκευτικό λειτούργημα όσο και για τη βελτίωση των υποδομών.
2. ΥΠΗΡΕΤΗΣΑΝΤΕΣ ΗΓΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΕΣ
- Άνθιμος, ιερομόναχος 1829-1838
- Αγάπιος, ιερομόναχος 1839-1861
- Κωνστάντιος, ιερομόναχος 1861-1892
- Διονύσιος, μοναχός 1892-1898
- Ιλαρίων Ρολόγης, αρχιμανδρίτης 1898-1910
Καταγόταν από την Κρήτη. Δημιουργικός και ανήσυχος όπως ήταν, αύξησε την περιουσία του μοναστηριού, ανακαίνισε τις εγκαταστάσεις και προσέφερε έργο ποικίλο και σπουδαίο. Θα μείνει στην ιστορία κυρίως για το εθνικό του έργο με τη μεγάλη συνεισφορά του στον Μακεδονικό Αγώνα.
- Άνθιμος, ιερομόναχος 1910-1911
- Αμβρόσιος, ιερομόναχος 1911-1914
- Καλλίνικος Νίκογλου, ιερομόναχος και νεομάρτυρας 1914-1917
Εκτελέστηκε από γαλλικό απόσπασμα στις 3 Μαρτίου 1917 με πέντε λαϊκούς. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της σκηνής, όπως την είχε αφηγηθεί ο μάγειρας του μοναστηριού Αντώνης Αλεξόπουλος που τουφεκίστηκε και ο ίδιος, αλλά στάθηκε τυχερός αφού επλήγη με επιπόλαια τραύματα και επέζησε.
- Ιωακείμ Καλούδης, αρχιμανδρίτης 1917-1919
Επί ηγουμενίας του κτίσθηκε (1919) το καθολικό της μονής, ο σημερινός ναός της Παναγίας
- Γεδεών, αρχιμανδρίτης 1919-1924
- Αλέξανδρος, εφημέριος 1924-1927
- Πασχάλης Παναγιώτου, εφημέριος Αγ. Κωνσταντίνου Κοζάνης 1927-1929
- Ελισαίος Ταϊγανίδης, αρχιμανδρίτης 1929-1941
- Δανιήλ Μισέντος, Αρχιμανδρίτης 1941-1944
- Αναστάσιος Κατσίφης, εφημέριος Αυλών 1944-1945
- Αντώνιος Καβουρίδης, εφημέριος Μικροβάλτου 1945-1946 και 1947-1948
- Ιερόθεος Νίκας, μοναχός 1946-1947
- Γεώργιος Βητόπουλος, εφημέριος Τρανοβάλτου 1948-1949
- Νικόλαος Μανάδης, εφημέριος Μικροβάλτου 1949-1952
- Μακάριος Αναλυτής, αρχιμανδρίτης 1952-1957
- Γερμανός Κυριακίδης, αρχιμανδρίτης 1959-1962
- Νικόλαος Δρόσος, αρχιμανδρίτης 1963-1979. Αρχιερατικό επίτροπος Σερβίων, μετέπειτα μητροπολίτης Καρπενησίου
- Φιλάρετος Μπίστης 1960-1989, αρχιμανδρίτης
Ο γνωστός σε όλους “πάτερ Φιλάρετος”. Καταγόταν από την Κρήτη. Από το 1960 έως το 1979 υπηρέτησε σαν μοναχός και μετά ηγούμενος μέχρι το θάνατο του το 1989. Ιδιαίτερα εργατικός, προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες για την ανασυγκρότηση της μονής και καλότροπος στις σχέσεις του, είχε την εκτίμηση των κατοίκων της περιοχής μας.
- Απόστολος Μπουμπουρέκας, εφημέριος Φρουρίου 1989-2002
- Μαριάμ, μοναχή 2002-2006
- Θεοκτίστη, μοναχή 2006-μέχρι σήμερα
3. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΖΙΔΑΝΙΟΥ
Σημαντική είναι η προσφορά του μοναστηριού, τόσο στην παιδεία, όσο και στην εθνική υπόθεση του αλύτρωτου Ελληνισμού.
Με την οικονομική συνδρομή του μισθοδοτούνταν γραμματοδιδάσκαλοι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ώστε τα ελληνόπουλα της γύρω περιοχής να μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα. Εξ άλλου είναι πολύ πιθανό να πήγαιναν στο μοναστήρι κρυφά ή φανερά κάποια παιδιά, όπου οι μοναχοί με την βοήθεια των Αγίων Γραφών και Λειτουργικών κειμένων δίδασκαν ανάγνωση και γραφή.
Αλλά και η εθνική προσφορά του μοναστηριού είναι εξ ίσου σπουδαία. Όπως προαναφέραμε οι καλόγεροι της μονής πήραν μέρος στο επαναστατικό κίνημα του Θ. Ζιάκα το 1854.
Μεγάλη ήταν η συμβολή και βοήθεια της μονής στην υπόθεση του Μακεδονικού Αγώνα. Καλόγεροι της υποδέχονταν, φιλοξενούσαν και οδηγούσαν τα διερχόμενα από τη Θεσσαλία προς τη Δυτική Μακεδονία αντάρτικα σώματα. Όπλα και πολεμοφόδια που έφταναν από την ελεύθερη Ελλάδα, τα προωθούσαν στην απέναντι όχθη του Αλιάκμονα, στους Μακεδονομάχους.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι με σύμβαση του 1952 μεταξύ εκκλησίας και κράτους ένα μεγάλο μέρος των αγροκτημάτων της μονής δόθηκε στους ακτήμονες του Μικροβάλτου.
4. Η ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΖΙΔΑΝΙΩΤΙΣΣΑΣ
Η εικόνα της Παναγίας είναι από τα λίγα ιερά κειμήλια του μοναστηριού που έχουν διασωθεί. Χάρη στις φροντίδες των μοναχών και την αγάπη και την ευσέβεια των χριστιανών, επέζησε παρά τις τόσες περιπέτειες που γνώρισε και τους μεγάλους κινδύνους που πολλές φορές την απείλησαν.
Δεν γνωρίζουμε τον αγιογράφο, ούτε τον ακριβή χρόνο της αγιογράφησης. Αφού όμως το 1541 υπήρχε στα Σέρβια και ήταν γνωστή, θα πρέπει να βρισκόταν εκεί από νωρίτερα και οπωσδήποτε από τους τελευταίους βυζαντινούς χρόνους.
Της αποδίδονται ιδιότητες θαυματουργικές, γι’ αυτό και οι ευσεβείς χριστιανοί την προσκυνούν και την ασπάζονται με μεγάλη ευλάβεια και ζητούν τη χάρη, τη βοήθεια και την προστασία της.
Η εικόνα μεταφέρεται την Παρασκευή της Διακαινησίμου (Παρασκευή μετά το Πάσχα) από το μοναστήρι στο ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Κοζάνη. Την Κυριακή του Θωμά γίνεται πάνδημη λιτάνευση στην πόλη της Κοζάνης από το ιερατείο της πόλης, τις τοπικές, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές και πλήθος πιστών, καταλήγοντας στο ναό του Αγίου Νικολάου. Αφού παραμείνει εκεί για ορισμένο χρονικό διάστημα για προσκύνημα, μεταφέρεται στη συνέχεια εκ περιτροπής και σε άλλους ενοριακούς ναούς της πόλης.
Η θαυματουργή εικόνα επέστρεφε στο μοναστήρι παραμονές της γιορτής του Γεννεθλίου της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου [τα τελευταία χρόνια -από το 2008- η εικόνα της Παναγίας επανέρχεται στη Μονή Ζιδανίου την 1η Αυγούστου]. Στο πανηγύρι της Παναγίας συρρέει πλήθος πιστών, να προσκυνήσει και να ζητήσει τη Θεία Χάρη της.
Γ.Μ./mikrovalto.gr
Πηγές :
ΠΩΣ ΔΙΕΣΩΘΗ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΖΝΤΙΑΝΙΩΤΙΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ