Η περιοχή μας υπήρξε απομονωμένη και φτωχή για πολλά χρόνια πριν την ιστορία της ΔΕΗ, που έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη. Ως το 1965 περίπου, πολλά χωριά δεν είχαν ηλεκτρικό και ήταν δύσκολη η μετακίνηση προς την πόλη της Κοζάνης, επόμενα και η ιατρική τους περιορίζονταν στα μέσα που διέθεταν.
Οι άνθρωποι είχαν το δικό τους τρόπο να θεραπεύονται, να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα υγείας τους, με βότανα αλλά και άλλες μεθόδους, φαινομενικά παρωχημένες για τα σημερινά δεδομένα.
Το όλο σύστημα της παραδοσιακής θεραπευτικής αμφισβητήθηκε από τη σύγχρονη ιατρική. Νέα φάρμακα, πρόοδος σε όλα τα επίπεδα παραγκώνισε κάθε παραδοσιακή γνώση.
Μένουν βέβαια πολύ περισσότερα από όσα νομίζουμε. Πολλοί από μας έχουμε εικόνες από βότανα ή και άλλες μεθόδους που χρησιμοποιούσαν παλιότερα οι παπούδες μας για θεραπεία. Τι απλό χρησιμοποιούσαν για κρυολόγημα, τι έπιναν για βήχα, τι έκαναν σε σπασίματα, τι έκαναν για προβλήματα στα νεφρά. Βουζελάνθη, Φράψος, Χαμομήλι, Δυόσμος, Κοψοβότανο, Σκορπίδι, Παλιούρι, Καραγάτσι, Αχιλλέα, Τσάγια διάφορα, Κρεμμύδι για χτυπήματα, κατράνι ή κατράμι για πληγές και αλοιφές, γιακί, ο νάρθηκας για τα κατάγματα. Και βότανα για προβλήματα υγείας των ζώων, που ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων παλιότερα. Τι χρησιμοποιήθηκε, ποιο μέρος του φυτού (αν πρόκειται για φυτό), πού φυτρώνει. Υπάρχει ακόμα πληροφορία άφθονη και πλούτος. Η γνώση αυτή, που παλιότερα αναπαράγονταν λόγω των αναγκών χάνεται στην αχρηστία και μέρα με τη μέρα με την αποχώρηση από τη ζωή αυτών που την είχαν. Η ανάγκη καταγραφής της γίνεται επιτακτική.
Θεωρούμε πως όλα αυτά είναι ασήμαντα ή αχρείαστα πια, πως είναι γνωστά γιατί λέμε καταγράφηκαν σε βιβλία, όμως όλες οι καταγραφές για βότανα και χρήσεις τους αφορούν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας κι αυτή η εικόνα έρχεται να επικαλύψει τα δικά μας δεδομένα. Έχουμε όμως εδώ διαφοροποίηση στα εδάφη, στο κλίμα κι επόμενα στη χλωρίδα, άλλα βότανα, διαφορετική παράδοση, διαφορετικές συνήθειες. Διαφορές στη χρήση των βοτάνων ακόμα στους ντόπιους και ποντιακούς-προσφυγικούς πληθυσμούς της περιοχής. Καταγεγραμμένα ίσως μόνο από κάποιους λαογράφους με εντελώς διαφορετική ματιά. Η περιοχή μας είναι βοτανολογικά και εθνοφαρμακολογικά αχαρτογράφητη.
Αυτά τα μέσα της παραδοσιακής θεραπευτικής είναι αυτό που η εθνοφαρμακολογία έρχεται να καταγράψει. Έθνος και φαρμακολογία, δύο λέξεις που παραπέμπουν στην αυθεντική παραδοσιακή φαρμακολογία κάθε περιοχής.
Η Εθνοφαρμακολογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την παρατήρηση, προσδιορισμό, περιγραφή και πειραματική έρευνα των συστατικών και των δράσεων των φαρμάκων φυτικής, ζωικής και ορυκτής προέλευσης, που χρησιμοποιήθηκαν από τις τοπικές κοινωνίες. Κυρίως όμως η εθνοφαρμακολογία ασχολείται με την μελέτη των βιοδραστικών φυτών, που βρίσκουμε στα παραδοσιακά ιατρικά συστήματα των αυτοχθόνων κοινωνιών.
Έτσι από τα βότανα που καταγράφονται εντοπίζονται κάποια που ίσως φαίνονται να παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και γίνεται περαιτέρω έρευνα για τα συστατικά τους και την πιθανή σύγχρονη χρήση τους είτε συνολικά, είτε σαν συστατικά, είτε σαν τροποποιημένες ενώσεις. Είναι σύνηθες η παραδοσιακή χρήση να επιβεβαιώνεται με την ανακάλυψη των συστατικών.
Η σύγχρονη φαρμακολογία έχει χρησιμοποιήσει πολλές φορές τα δεδομένα της παραδοσιακής θεραπευτικής διάφορων χωρών στο σχεδιασμό νέων φαρμάκων. Το 25% από τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε σήμερα προέρχεται από τα φυτά. Δε μπορούμε να προβλέψουμε αν κάποιο από τα δικά μας τοπικά βότανα θα μπορούσε να χρησιμεύσει σε κάτι τέτοιο και πότε. Μπορούμε ωστόσο να τα καταγράψουμε μαζί με τις παραδοσιακές χρήσεις τους, ώστε να δώσουμε ένα ακόμα εργαλείο στη σύγχρονη φαρμακολογική έρευνα.
Στην περιοχή μας έχουμε τρία τσάγια του βουνού κι αυτό μπορούν να το εκμεταλλευθούν οι καλλιεργητές. Σιδηρίτη, που είναι περισσότερο από γνωστός, αλλά και Stachys iva το χνουδωτό άσπρο τσάι της περιοχής νότια της Κοζάνης ως και πέρα από το ποτάμι, ως την Ελάτη των Καμβουνίων κι ίσως και πιο κάτω και Satureja montana και Satureja juliana, το βελονωτό ριγανάτο, ρούσο, ρούσικο τσάι στα ίδια μέρη. Αυτοφυή και τα δύο σε υψόμετρο 650-800 , πολύ χαμηλότερα από το Σιδηρίτη.
Το πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο Εθνοφαρμακολογίας πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 11, 12 και 13 Οκτώβρη 2019 στην Αθήνα. Με τη συμμετοχή Πανεπιστημιακών, Φαρμακοποιών, Γιατρών, Γεωπόνων, Βιολόγων, Ιστορικών. Και σημείωσε μεγάλη επιτυχία.
Είχα την τιμή να αντιπροσωπεύσω εκεί την περιοχή μας. Με τη συμπαράσταση όλων όσων μου έδωσαν πληροφορίες. Από Ελάτη, Μικρόβαλτο, Βελβεντό, Σέρβια, Αιανή, Χρώμιο, Καρυδίτσα, Κάτω Κώμη και Οινόη, Κοιλάδα, Ζιάκα , Κνίδη και Παναγιά Γρεβενών, Εράτυρα και Μαυροδένδρι. Και φυσικά από την Κοζάνη.
Η έρευνα συνεχίζεται.
