Κοινωνικά Θέματα-Απόψεις

Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2013/mikrovalto.gr

1912 - 2012: 100 χρόνια Ελεύθερα Καμβούνια

Η φετινή συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ένδοξη εκείνη εποχή είχε ειδικό βάρος, τη στιγμή μάλιστα που ο ελληνισμός έρχεται στις μέρες μας αντιμέτωπος με νέες προκλήσεις και η εθνική κυριαρχία τίθεται εν αμφιβόλω!

…Και η "σεμνή" τελετή έλαβε τέλος!

Λαζαράδες, 9 Οκτωβρίου 2012. Επέτειος 100 χρόνων από την απελευθέρωσή μας από τους Τούρκους, δεν σήμανε και πολλά πράγματα για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Λιγοστοί παρόντες, λιγότεροι από άλλες φορές και οι -κατά το τυπικόν- επίσημοι… (Δεν έχουμε και κοντά εκλογές βέβαια…).

Με φόντο ένα λιτό έως εγκαταλειμμένο και ουδέτερο -δεν υπάρχει η παραμικρή ιστορική επιγραφή- μνημείο στην πλατεία των Λαζαράδων…

Με φόντο -λίγο παράμερα- τους τρεις χορταριασμένους ομαδικούς τάφους -εικόνες ντροπής- στα σημεία όπου θάφτηκαν οι ήρωες στρατιώτες μας, τα θύματα της μάχης των Λαζαράδων…

Με φόντο το ημιτελές παλιό Δημοτικό Σχολείο Λαζαράδων, όπου έγιναν κάποιες εργασίες ανακαίνισης πριν λίγα χρόνια και προορίζονταν για έκθεση (μουσείο) πολεμικού υλικού…

Ανιστόρητοι, μοιραίοι…

Δεν χώρεσε καμιά παράλληλη εκδήλωση -πριν ή μετά- στο πρόγραμμα για την περιοχή των Καμβουνίων… Ακόμη και η ιππική πορεία ιστορικής μνήμης 10 & 11.10, ξεκίνησε από το Προσήλιο και τερμάτισε στην Κοζάνη, ενώ είναι επακριβώς γνωστή η πορεία της ταξιαρχίας ιππικού από τα χωριά των Καμβουνίων τις ιστορικές εκείνες ημέρες…

Μ’ αυτά τα δεδομένα γιορτάστηκε φέτος η εκατοστή (100^η) επέτειος της Μάχης των Λαζαράδων, της νικηφόρας μάχης της 9^ης Οκτωβρίου 1912. Της Μάχης της Λευτεριάς μας… Μιας από τις πιο λαμπρές μάχες της νεότερης ιστορίας μας, που με αυτές του Σαρανταπόρου και των "Στενών Πόρτες", άνοιξαν το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους…

Επέτειος 100 χρόνων από την Απελευθέρωση…

"Σεμνά και ταπεινά"…

Και με μια προσθήκη. Μια καδραρισμένη φωτογραφία του αντισυνταγματάρχη Κυριακούλη Μαυρομιχάλη με τη λεζάντα "Ηρωικώς πεσών εν τη μάχη των Λαζαράδων τη 9^η Οκτωβρίου 1912", που προσκόμισε στο χώρο του μνημείου ο Πολιτιστικός-Μορφωτικός Σύλλογος Τρανοβάλτου… 

Στο καθαρά τυπικό τελετουργικό της ημέρας  είχαμε, την επίσημη δοξολογία που τελέστηκε στον Ι. Ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Λαζαράδων χοροστατούντος του σεβασμιωτάτου μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλου, την επιμνημόσυνη δέηση στο χώρο του μνημείου των Λαζαράδων, την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας από το διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Τρανοβάλτου Πασχάλη Νακόπουλο, την κατάθεση στεφάνων, την παρουσίαση παραδοσιακών χορών από τη χορευτική ομάδα του Πολιτιστικού-Μορφωτικού Συλλόγου Τρανοβάλτου και τέλος τη δεξίωση στο Τρανόβαλτο, που παρέθεσε στους επισήμους ο δήμαρχος Σερβίων - Βελβεντού Βασίλης Κωνσταντόπουλος.

100 χρόνια Λευτεριάς!

Ιστορικά ο θρίαμβος των Βαλκανικών Πολέμων που οδήγησε στο διπλασιασμό της έκτασης της Ελλάδας και στην απελευθέρωση ελληνικών πληθυσμών αδιαφιλονίκητα αποτέλεσε ένα από  τα εκπληκτικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης ιστορίας του ελληνισμού. Ένα επίτευγμα που γίνεται ακόμα πιο θεαματικό εάν αναλογιστεί κανείς ότι η Ελλάδα που το έφερε εις πέρας είχε νωπές ακόμα τις πληγές της από μια επώδυνη χρεωκοπία του1893, έναν ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και από τον επαχθέστατο διεθνή οικονομικό έλεγχο που εξαιτίας του πολέμου της είχε επιβληθεί από τις ισχυρές Ευρωπαϊκές Δυνάμεις και που φαινόταν ικανή συνθήκη  ώστε να οδηγηθεί η χώρα σε μόνιμο μαρασμό και εσωστρέφεια. Οι όποιες όμως αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση εξαντλούνται εδώ, καθώς ειδοποιός διαφορά ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία της -όχι και τόσο μακρινής- εποχής που δεν ήταν άλλη από την εθνική ολοκλήρωση, την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό των εδαφών με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς, την υλοποίηση της οποίας ομόθυμα και με παροιμιώδη ενθουσιασμό είχε ασπαστεί το σύνολο των Ελλήνων. Η απελευθέρωση των αλύτρωτων επαρχιών της Ελλάδας αποτελούσε διακαή πόθο και εύλογη ιστορική επιδίωξη, που ήδη είχε βρει ηρωική έκφραση με τον ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα αλλά οριστικά θα λάμβανε σάρκα και οστά με την πολεμική αναμέτρηση εναντίον της ασθμαίνουσας αλλά πάντοτε ισχυρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Στις 5 Οκτωβρίου του 1912 η Ελλάδα έχοντας απορρίψει κάθε δυνατότητα ειρηνικού συμβιβασμού θα κηρύξει τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Τούρκοι θα ήταν υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα πολλαπλά μέτωπά, όπως προέβλεπε η στρατιωτική συμμαχία που είχε σχηματιστεί ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο, καθώς τα χριστιανικά βαλκανικά κράτη είχαν συνειδητοποιήσει ότι με συντονισμένες ενέργειες και συνεννόηση θα ήταν αποτελεσματικότερη η αντιμετώπιση του κοινού αντιπάλου. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα ο κυριότερος όγκος του στρατού της βρισκόταν στη Θεσσαλία με στόχο την απελευθέρωση της Μακεδονίας, μια μικρότερη δύναμη θα εισέβαλε στην Ήπειρο ενώ παράλληλα ο ελληνικός στόλος υπό τις διαταγές του ναυάρχου Κουντουριώτη θα αναλάμβανε να εδραιώσει τον ελληνικό έλεγχο στο βόρειο Αιγαίο. Ο στρατός της Θεσσαλίας με διοικητή τον αρχιστράτηγο και διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο αποτελούνταν από 100.000 άνδρες, ενώ οι δυνάμεις των Τούρκων υπό τη διοίκηση του Ταξίν Πασά ήταν αριθμητικά μεν λιγότερες, η αριθμητική όμως διαφορά θα εκμηδενιζόταν δεδομένου ότι οι Τούρκοι διέθεταν το συγκριτικό πλεονέκτημα της επιλογής της τοποθεσίας της αναμέτρησης. Με την κήρυξη του πολέμου οι Ελληνικές δυνάμεις προέλασαν από το στρατηγείο της Λάρισας στη συνοριακή γραμμή της Μελούνας συναντώντας μικρή αντίσταση από τους Τούρκους και έφτασαν μέχρι την Ελασσόνα, την οποία και απελευθέρωσαν στις 6 Οκτωβρίου ύστερα από τετράωρη μάχη, ενώ τάγματα ευζώνων ύστερα από ηρωική προσπάθεια κατέλαβαν τη Δεσκάτη. Ύστερα από τις πρώτες επιτυχίες και αφότου εδραιώθηκε η κυριαρχία στη βόρεια Θεσσαλία ο ελληνικός στρατός θα αφοσιωνόταν στο εγχείρημα της επίθεσης στη Μακεδονία.

Η αμυντική γραμμή των Τούρκων εκτεινόταν από το χωριό Λιβάδι του Ολύμπου μέχρι και τους Λαζαράδες στα δυτικά και για την ενίσχυσή της είχαν αναπτυχθεί 14 τάγματα πεζικού, 22 πυροβόλα, 3 λόχοι πυροβόλων και 2 ίλες ιππικού καθώς και 4 εφεδρικά τάγματα. Τα στενά του Σαρανταπόρου στο δρόμο Ελασσόνας-Σερβίων ή αλλιώς το απόρθητο φυσικό τείχος που απαρτίζεται από τα Πιέρια όρη, τον Τίταρο και τα Καμβούνια όρη και που είχε επανειλημμένα καταστεί θέατρο σημαντικών ιστορικών γεγονότων κατά το παρελθόν είχαν επιλεγεί ως γραμμή άμυνας από τους Τούρκους. Ο γερμανός στρατηγός Von Der Goltz, που είχε ήδη συνεισφέρει τα μέγιστα στη νίκη των Τούρκων το 1897 και είχε οργανώσει υποδειγματικά το στρατό τους  δήλωσε με περισσή βεβαιότητα  πως ‘τα Στενά του Σαρανταπόρου θα ήταν ο τάφος του ελληνικού στρατού’. Ήταν μάλιστα τόσο εδραιωμένη η πεποίθηση των Τούρκων για την επικράτησή τους, ώστε τύπωσαν προκαταβολικά και προπαγανδιστικές λιθογραφίες που τους παρουσίαζαν να υπερισχύουν έναντι των Ελλήνων στα Στενά. Ωστόσο οι μετέπειτα εξελίξεις θα τους διέψευδαν πανηγυρικά.

Για την κατάληψη των Στενών ήταν απαραίτητος ο προσεκτικός στρατηγικός σχεδιασμός. Μετωπική επίθεση θα πραγματοποιούνταν από την 1^η, 2^η και 3^η μεραρχία ενώ παράλληλα θα επιχειρούνταν κυκλωτικοί ελιγμοί με αποστολή στρατευμάτων εκατέρωθεν του κυρίως μετώπου. Τάγματα ευζώνων θα επιχειρούσαν  υπερκερωτικό ελιγμό στην ανατολική πλευρά του μετώπου στο όρος Τίταρος ώστε από το Λιβάδι Ολύμπου να κατευθυνθούν μέσω διάβασης των Πιερίων στο Νεοχώρι και από εκεί στα νώτα του εχθρού στα Σέρβια. Για τις επιχειρήσεις στις διαβάσεις των Καμβουνίων, όπου και η προέλαση θα μπορούσε να γίνει με αριθμητικά μεγαλύτερες δυνάμεις λόγω των ευχερέστερα προσπελάσιμων φυσικών διόδων, κρίθηκε σκόπιμο να κατευθυνθεί η 4^η μεραρχία από τα Γιαννωτά προς  Λιβαδερό και Μεταξά με αντικειμενικό στόχο την περικύκλωση των εχθρικών δυνάμεων που ήταν αναπτυγμένες στα Στενά του Σαρανταπόρου. Μείζονος σημασίας αποστολή ανατέθηκε και στην 5^η μεραρχία που εισβάλλοντας από την Κρανιά Ελασσόνας και διασχίζοντας τα Καμβούνια  θα επιχειρούσε να κατευθυνθεί στον ποταμό Αλιάκμονα και από εκεί να καταδιώξει τον τουρκικό στρατό στην περίπτωση που αυτός διέφευγε από τα Σέρβια. 

 Το πρωί της 9^ης Οκτωβρίου ξεκίνησε η επίθεση του ελληνικού στρατού στην οποία και απάντησαν οι Τούρκοι με ομοβροντία πυρών. Λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της υποδειγματικής θωράκισης των στενών οι κατά μέτωπο επιτιθέμενοι ήταν υποχρεωμένοι να καλύψουν την απόσταση των 8 περίπου χιλιομέτρων που τους χώριζε από τους Τούρκους χωρίς ουσιαστικά την κάλυψη του ελληνικού πυροβολικού αλλά αντιθέτως με απρόσκοπτη την ορατότητα και το πεδίο βολής για τον αντίπαλο. Οι Τούρκοι προξένησαν  μεγάλες απώλειες στον ελληνικό στρατό, ο οποίος ωστόσο κατόρθωσε με παροιμιώδη αποφασιστικότητα και ύστερα από μια τιτάνια προσπάθεια να προσεγγίσει τις θέσεις του εχθρού το βράδυ της ίδιας μέρας. Παράλληλα η 4^η μεραρχία κατόρθωσε με υπερκερωτικό ελιγμό να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις εστίες της τουρκικής αντίστασης και να περαιωθεί στο Πολύρραχο και τα στενά της Πόρτας καλύπτοντας μέσα σε 10 ώρες απόσταση 25 χιλιομέτρων.

 Η 5^η μεραρχία του ελληνικού στρατού τις πρώτες πρωινές ώρες είχε λάβει την εντολή να προελάσει νοτίως του χωριού  Λουτρό  προκειμένου να αντιμετωπίσει τα τέσσερα τάγματα Τουρκικού πεζικού με λόχο πολυβόλων συνολικής δύναμης 5.000 ανδρών που είχαν αναπτυχθεί στα υψώματα των χωριών Βογγόπετρα και Λαζαράδες. Το 16^ο Σύνταγμα του πεζικού θα επιχειρούσε να πλήξει τις τουρκικές δυνάμεις που βρίσκονταν στους Λαζαράδες την ίδια στιγμή που το 23^ο Σύνταγμα θα έκανε επίθεση στα αριστερά και στα νώτα των εχθρικών δυνάμεων στη Βογγόπετρα, ενώ παράλληλα η ορεινή πυροβολαρχία θα υποστήριζε με τα πυρά της τις ενέργειες του πεζικού. Οι πρώτοι πυροβολισμοί έπεσαν στις 11 το πρωί και μέχρι το μεσημέρι η μάχη είχε γενικευθεί και ενώ το 23^ο Σύνταγμα κατόρθωσε να απωθήσει τον εχθρό από τις αρχικές του θέσεις στη Βογγόπετρα, οι οχυρωμένες στους Λαζαράδες τουρκικές δυνάμεις προέβαλλαν σημαντική αντίσταση στον ελληνικό στρατό, ο οποίος ηρωικά μαχόμενος είχε καθηλωθεί λόγω της μορφολογίας του εδάφους  στη χαράδρα που τον χώριζε από τον εχθρό.  Στην περιοχή της Ελάτης βρισκόταν και ταξιαρχία ελληνικού ιππικού που δεν μπόρεσε όμως να αναπτυχθεί στην περιοχή λόγω του δύσβατου του εδάφους, απόσπασμα όμως ευζώνων με διοικητή το συνταγματάρχη Γεννάδη που ύστερα από την απελευθέρωση της Δεσκάτης είχε διαταχτεί να γεφυρώσει τον Αλιάκμονα και βρισκόταν για το σκοπό αυτό στη θέση Λογκάς στην Ελάτη, συνέδραμε προς ενίσχυση των Συνταγμάτων του πεζικού. Οι τουρκικές δυνάμεις της εμπροσθοφυλακής εκτοπίστηκαν ύστερα από  αιματηρή μάχη από το ευζωνικό τάγμα, λόγω όμως της έλλειψης ενιαίας διοίκησης η επιχειρούμενη προσπάθεια για ενοποίηση του μετώπου των ελληνικών δυνάμεων νοτίως των Λαζαράδων  απέτυχε καθώς  πυρά της ορεινής πυροβολαρχίας είχαν εξαπολυθεί λόγω εσφαλμένων υπολογισμών και εναντίον του αποσπάσματος. Η αναστάτωση που επακολούθησε από τις λανθασμένες βολές καθήλωσε την μέχρι τότε επιτυχημένη προέλαση των ευζώνων και η συνεχιζόμενη καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας μάχη απέβη πολύνεκρη και για τις δύο πλευρές, με τις απώλειες για τον ελληνικό στρατό να ανέρχονται σε 150 νεκρούς και τραυματίες.

Τα πλήγματα πάντως που είχαν προξενήσει οι ελληνικές δυνάμεις που δραστηριοποιήθηκαν στα Καμβούνια και η ορατή απειλή της ολοκληρωτικής περικύκλωσής εξώθησαν το τουρκικό επιτελείο να διατάξει την άτακτη υποχώρηση από τα πεδία των μαχών. Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 9^ης /10^ης Οκτωβρίου ο τούρκικος στρατός πανικόβλητος και εν μέσω κακών καιρικών συνθηκών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα στενά του Σαρανταπόρου και να κατευθυνθεί προς τα Σέρβια, εγκαταλείποντας στο πεδίο της μάχης  πυροβόλα και πολεμικό υλικό το οποίο και έπεσε στα χέρια των Ελλήνων. Υποχώρηση διατάχτηκε και στις δυνάμεις των Τούρκων στους Λαζαράδες καθώς ήταν δεδομένο ότι λόγω των συνθηκών περαιτέρω αντίσταση κατά του ελληνικού στρατού θα ήταν εντελώς μάταιη. Η άτακτη πάντως διαφυγή του εχθρού δεν έγινε αμέσως αντιληπτή από τις ελληνικές δυνάμεις καθώς λόγω του σκότους, της βροχής και της ομίχλης ήταν αδύνατη η αποτελεσματική ανίχνευση των διόδων διαφυγής. Κατά τις πρωινές ώρες της 10^ης Οκτωβρίου αποσπάσματα του τουρκικού στρατού  αναμετρήθηκαν με τμήματα της 4^η μεραρχίας στα στενά της Πόρτας πλησίον των χωριών Πολύρραχο και Προσήλιο, όπου και ο ελληνικός στρατός για άλλη μια φορά με αυταπάρνηση και γενναιότητα αναχαίτισε τον εχθρό.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας οι ελληνικές δυνάμεις θα έμπαιναν στην ιστορική πόλη των Σερβίων αντικρίζοντας αποτρόπαιο θέαμα: Οι Τούρκοι, εμφορούμενοι από πνεύμα εκδίκησης για την ήττα τους στα πεδία των μαχών είχαν στραφεί εναντίον του άμαχου πληθυσμού είχαν άνανδρα δολοφονήσει 117 Έλληνες της πόλης και των γειτονικών χωριών, τα νεκρά σώματα των οποίων είχαν εγκαταλείψει στους δρόμους της πόλης. Ο τουρκικός στρατός αποχώρησε οριστικά από την περιοχή των Σερβίων, πέρασε από τη γέφυρα του Αλιάκμονα την οποία και λόγω της εσπευσμένης υποχώρησης δεν είχε τη δυνατότητα να καταστρέψει προκειμένου να καθυστερήσει την καταδίωξή του και κατευθύνθηκε στην Κοζάνη, από όπου όμως αναγκάστηκε να απωθηθεί βορειότερα καθώς τμήμα του ελληνικού στρατού θα εισέβαλε στην πόλη κατά τις πρώτες βραδυνές ώρες της 11^ης Οκτωβρίου.

Με την κατάληψη της Κοζάνης και τη μεταφορά εκεί του κέντρου των επιχειρήσεων του ελληνικού στρατού θα ολοκληρωθεί θριαμβευτικά η προέλαση στα στενά του Σαρανταπόρου και η νίκη θα αποτελέσει σημείο αναφοράς και εφαλτήριο για νέους στρατιωτικούς θριάμβους στη Μακεδονία, την Ήπειρο και τα νησιά του Αιγαίου.

Οι τοποθεσίες των ιστορικών ελληνικών θριάμβων ('Σαραντάπορο', 'Λαζαράδες', 'Στενά Πόρτας') θα αναγραφούν στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο Σύνταγμα των Αθηνών ως αψευδείς μαρτυρίες μιας ακόμα εκπληκτικής εποποιίας του ελληνισμού.

Και ας μη λησμονηθεί ότι η ομοψυχία και η μαχητικότητα υπήρξαν οι δημιουργοί του έπους των Βαλκανικών Πολέμων και άκρως απαραίτητες συνθήκες και προϋποθέσεις για όλους διαχρονικά τους ελληνικούς θριάμβους.