Ὁ Μέγας Βασίλειος ὁρίζει, μὲ ποιὸν τρόπο νὰ γίνεται ὁ διάλογος τοῦ ἑαυτοῦ μας μὲ τὴν ψυχή μας. «Ἀφοῦ παρέλθη ἡ ἡμέρα καὶ τελειώσουν ὅλες οἱ ἐργασίες μας, εἴτε χειρωνακτικές, εἴτε πνευματικές, προτοῦ νὰ πᾶμε γιὰ ὕπνο, πρέπει ὁ καθένας νὰ ἀνακρίνη τὴν συνείδησί του μὲ ἀνακριτὴ τὴν καρδιά του.
Νὰ ἐλέγξη ἂν ἔγινε κάτι, ποὺ δὲν ἔπρεπε νὰ γίνη. Ἂς μὴν κρύβεται τὸ σφάλμα, ἀλλὰ νὰ τὸ ἀνακοινώνουμε σὲ ὅλους. Γιὰ νὰ θεραπευθῆ τὸ πάθος μὲ τὴν κοινὴ προσευχή» (Μ.Βασιλείου λόγος ἀσκητικὸς Β’5 ΕΠΕ 8,142,17-25).
Αὐτὴ ἡ ἰδιότυπη ἀνάκρισι εἶναι πνευματικὸ στήριγμα καὶ βοηθεῖ, ὥστε τὴν ἑπόμενη μέρα νὰ μὴν πέσουμε στὰ ἴδια σφάλματα. Ὁ Ἡσύχιος ὁ πρεσβύτερος αὐτὸν τὸ λόγο τοῦ Μ.Βασιλείου δανείζεται συμβουλεύοντας μὲ ἐπιστολή του τὸν Θεόδουλο. «Εἶναι μεγάλο βοήθημα στὸ νὰ μὴ ἁμαρτάνουμε, καὶ τὴν ἄλλη μέρα νὰ μὴν ξαναπέφτουμε στὰ ἴδια παραπτώματα, ἂν μὲ τὸ τέλος τῆς ἡμέρας ἀνακρίνουμε καὶ ἐξετάζουμε μέσα στὴ συνείδησί μας τὸν ἑαυτό μας ὅλα ὅσα πράξαμε. Δηλαδή, τὶ κακὸ καὶ τὶ καλὸ πράξαμε. Τὸ ἴδιο ἔπραττε καὶ ὁ Ἰὼβ γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ γιὰ τὰ παιδιά του (Ἰὼβ 1,5). Διότι οἱ καθημερινὲς ἀνακρίσεις μᾶς φωτίζουν, πῶς νὰ ἐνεργοῦμε τὴν κάθε ὥρα» (Φιλοκαλλία τ.1,151ξε’ ἔκδ. ΑΣΤΗΡ).
Ὁ ἅγιος Ἐφραὶμ ὁ Σῦρος εἶναι ἀναλυτικώτερος μὲ τὶς κατευθύνσεις καὶ τὸ ὑλικὸ ποὺ πρέπει νὰ ἀσχοληθῆ ἡ ἀνάκρισί μας. «Κάθε βράδυ, λέγει, ἀφοῦ εἰσέλθης στὴν καρδιά σου, σκέψου καὶ πὲς στὸν ἑαυτό σου. Μήπως σήμερα παρόργισα σὲ κάτι τὸν Θεό; Μήπως εἶπα κάποιον λόγο μάταιο; Μήπως ἔδειξα ἀδιαφορία; Μήπως ἐρέθισα τὸν ἀδελφό μου; Μήπως κατέκρινα κάποιον; Μήπως ἐνῶ τὸ στόμα μου ἔψαλλε, ὁ νοῦς μου φαντάζονταν τὰ κοσμικά; Μήπως πέρασε μέσα μου ἐπιθυμία σαρκική καὶ τὴν δέχθηκα μὲ εὐχαρίστησι; Μήπως ἡττήθηκα ἀπὸ τὶς γήϊνες φροντίδες;… Τὸ πρωΐ τῆς ἄλλης μέρας πάλι ξανασκέψου καὶ πές. Πῶς πέρασε αὐτὴ ἡ νύχτα; Κέρδησα σαὐτὴν τὴν πνευματικὴ ἐμπορία μου; Ὁ νοῦς μου ἦταν ἄγρυπνος μαζὶ μὲ τὸ σῶμα; Δάκρυσαν τὰ μάτια μου;» (Λόγος ἀσκητικὸς τ.Α’ σελὶς 151).
Ἡ φροντίδα μας ὅλη πρέπει νὰ ἐπικεντρώνεται στὸ γεγονός, μήπως πέση κάτι στὴν κόρη τοῦ πνευματικοῦ ὀφθαλμοῦ καὶ ἐπέλθη σκοτισμὸς τοῦ νοῦ μὲ βλαβερὲς συνέπειες. «Καλὸ εἶναι πάντοτε νὰ παρατηρῆς τὰ μάτια τῆς ψυχῆς σου. Γιὰ νὰ μὴν πέση κάτι βλαβερὸ στὶς κόρες τους, ἢ κάποιος πονηρὸς λογισμός, ἢ ὅ,τιδήποτε ἄλλο ποὺ δὲν ἀρέση στὸν Θεό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ σκοτισθῆ ὁ νοῦς» (Ἐφραὶμ Περὶ ψυχῆς ὅταν πειράζηται ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ τ.Β’ σελ 69).
Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος μᾶς κληρονόμησε ἁπλὲς σκέψεις καὶ ὑπέροχες προτροπὲς ἐπὶ τοῦ θέματός μας. «Κάθε μέρα νὰ περιεργαζώμαστε τὴν δύναμί τῆς ψυχῆς μας. Νὰ μὴν σταματοῦμε ποτὲ νὰ ἐρευνοῦμε τοὺς ἑαυτούς μας. Νὰ κάνουμε ἀνάκρισι τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὅ,τι εἰσέρχεται καὶ ὅ,τι ἐξέρχεται. Τὶ ὠφέλιμο εἴπαμε; Ποιὸν ἄχρηστο λόγο βγάλαμε; Ἐν συνεχείᾳ δὲ ποιὸν ὠφέλιμο ἢ ποιὸν βλαβερὸ λόγο δεχθήκαμε μὲ τὴν ἀκοή μας;» (εἰς Γένεσιν ὁμ Δ’ ΕΠΕ 2,98,9-15).
Σὲ ἄλλη προτροπή του ἔχει σκληρότερη συμβουλή. Ἑρμηνεύοντας τὸν 4ο Ψαλμὸ λέγει, «Αὐτὸ νὰ κάμνης κάθε μέρα, ὦ ἄνθρωπε. Μὴν κοιμηθῆς, προτοῦ ἀναλογισθῆς τὰ λάθη, ποὺ ἔκανες τὴν ἡμέρα. Σίγουρα τὴν ἑπόμενη μέρα θὰ εἶσαι ὀκνηρότερος στὸ νὰ κάνης τὰ ἴδια… Τὸ βράδυ νὰ ἀπαιτῆς λογαριασμὸ ἀπὸ τὴν ψυχή σου. Νὰ τιμωρῆς τὸν λογισμό σου, ποὺ ἁμάρτησε. Κρέμασέ τον σὰν σὲ ξύλο καὶ βασάνισέ τον. Παράγγελέ τον νὰ μὴν τολμήση νὰ κάνη τὰ ἴδια. Ἂν ἡ ψυχὴ δὲν ἀνέχεται νὰ θυμᾶται τὰ ἁμαρτήματά της, ντρέπεται καὶ κοκκινίζη, πές της, ὅτι δὲν κερδίζει τίποτε μὲ τὸ νὰ μὴν τὰ θυμᾶται, ἀλλὰ ἀντίθετα ἔχει καὶ πολλὴ βλάβη. Διότι ἂν δὲν θυμᾶται τώρα τὰ λάθη της, στὴν Δευτέρα Παρουσία θὰ ἐκτεθοῦν αὐτὰ μπροστὰ στὰ μάτια ὅλων. Ἂν τὰ ἀναλογισθῆ τώρα, θὰ ἀπαλλαγῆ γρήγορα ἀπ’ αὐτά, καὶ δὲν θὰ πέση εὔκολα σὲ ἄλλα. Διότι ἡ ψυχή, φοβούμενη τὸ ἑσπερινὸ δικαστήριο μήπως ξανὰ ἀκούση τὴν ἴδια ποινή, καὶ κρεμασθῆ καὶ μαστιγωθῆ, γίνεται ὀκνηρότερη πρὸς τὴν ἁμαρτία» (ὁμιλ εἰς Ψαλμὸν Δ’ ΕΠΕ 5,164,24-166,1).
Ὁ δὲ μέγας ἀνατόμος τῆς ψυχῆς ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης τῆς Κλίμακος λέγει, «ἡ τακτικὴ ἔρευνα τῆς ψυχῆς μας φανερώνει τὴν καθημερινὴ εἰκόνα τῆς ψυχῆς. Δηλαδὴ αὐτὸς ποὺ ἀνακρίνει καὶ δικάζει κάθε ὥρα τὴν ψυχή του καὶ ἔχει φροντίδα γιὰ τὴν ζωή του, αὐτὸς εἶναι ἄριστος τραπεζίτης τῶν πράξεών του. Ὁ δὲ διαρκὴς ἔλεγχος τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι ἡ μόνιμη προσοχή. Σαὐτὸν ποὺ ὑπάρχει ἡ μόνιμη προσοχή δὲν θὰ συμβῆ ποτὲ σκοτάδι παραστρατήματος καὶ κλοπῆς τοῦ διαβόλου. Αὐτὸ γίνεται, ἐπειδὴ ὁ ἥλιος Χριστός, ὁ Θεός μας, διατηρεῖ ὅλην τὴν ἡμέρα του φωτεινὴ καὶ ἀσάλευτη «βλέποντάς Τον συνεχῶς ἐκ δεξιῶν του, γιὰ νὰ μὴ σαλευθῆ» (Ψαλμὸς 15,8 καὶ Κλῖμαξ Δ’ 49 ριστ’ MignePG 88,677).
Ἡ ἐρημία γιὰ τὸν μοναχό, ἀλλὰ καὶ τὸ ταμεῖον γιὰ τὸν ἐν κόσμῳ χριστιανὸ εἶναι ἡ μάννα τῆς αὐτοεξετάσεως τοῦ μέσα ἀνθρώπου. Αὐτὴ ἡ ἔρευνα τὸν φέρει ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. «Ἐξερεύνησε, ἀδελφέ, τὸν ἑαυτό σου ἐνώπιον Θεοῦ κάθε μέρα παρατηρώντας τὴν καρδιά σου, ἂν ὑπάρχη σαὐτὴν κάποιο πάθος. Ὅταν ἰδῆς κάτι, νὰ τὸ ἀπορρίψης, γιὰ νὰ μὴν ἐπέλθη ἐναντίον σου κάποια σκληρὴ ἀπόφασι» (Ἡσαΐου ἀναχωρητοῦ Περὶ τηρήσεως νοὸς Φιλοκαλλία τ.1,33 κ’ ἔκδ ΑΣΤΗΡ).
Νά, καὶ μιὰ φωνὴ ἐξομολογητική, ἡ ὁποία κάμνει διάλογο καὶ ἐλέγχει δημόσια τὴν ἀθλιότητά της. «Ἕως πότε, ψυχή μου, ἐπιμένεις στὶς ἁμαρτίες σου; Μέχρι πότε θὰ μεταθέτης τὴν μετάνοιά σου; Σκέψου τὴν μελλοντικὴ κρίσι. Κρᾶξε πρὸς τὸν Χριστό. Καρδιογνώστη, ἁμάρτησα. Προτοῦ ὅμως μὲ καταδικάσης, σὲ παρακαλῶ νὰ μὲ ἐλεήσης. Ὦ ταλαίπωρε ψυχή, πές μου ἀμέσως. Ποῦ εἶναι οἱ συμφωνίες τοῦ βαπτίσματος; Ποῦ εἶναι ἡ σύνταξί σου μὲ τὸν Χριστό; Ἢ ἡ ἀποταγή σου ἀπὸ τὸν σατανᾶ; Ποῦ εἶναι ἡ φύλαξι τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, ἡ μίμησι τοῦ Χριστοῦ γιὰ τὶς σωματικὲς καὶ τὶς πνευματικὲς ἀρετές;» (ὁσίου Πέτρου Δαμασκηνοῦ περὶ τῆς Γ’ θεωρίας Φιλοκαλλία 3,38-40 ἔκδ ΑΣΤΗΡ).
8.4.2020
κορωνοϊοῦ βασιλεύοντος!
ἀρ.νι.μα.