Όπως είδαμε, η Ελλάδα στις αρχές του μεγάλου αυτού πολέμου παρέμεινε ουδέτερη, λόγω σοβαρής διαφωνίας που είχε προκύψει μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο βασιλιάς είχε ταχτεί υπέρ της ουδετερότητας της πατρίδας μας, ο δε Βενιζέλος προβλέποντας νίκη της Αντάντ ήθελε τη συμμετοχή μας στον πόλεμο στο πλευρό της, ελπίζοντας σε εδαφικά κέρδη μετά τον πόλεμο. Μη μπορώντας όμως να εφαρμόσει την πολιτική του αυτή με τον κοινοβουλευτικό δρόμο παραιτήθηκε και στις 9-9-1916 ήρθε στη Θεσ/νίκη και με το στρατηγό Π. Δαγκλή και του ναύαρχο Π. Κουντουριώτη σχημάτισαν επαναστατική κυβέρνηση, που κήρυξε αμέσως τον πόλεμο εναντίον των κεντρικών δυνάμεων και άρχισε τη στρατολογία για τη δημιουργία στρατού, που θα πολεμούσε στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ.
Στον “στρατό της αμύνης” που σχηματίστηκε τότε από τη στρατολογία Μακεδόνων, των Θεσσαλών και Νησιωτών, πρόθυμα έσπευσαν και κατατάχθηκαν 13 νέοι του Μικρόβαλτου, οι οποίοι πολέμησαν ηρωικά τόσο στην φονική μάχη του Σκρα (30 Μαϊου 1916), που άνοιξε το δρόμο για την κατάρρευση
των κεντρικών δυνάμεων, όσο και σ΄άλλες πολεμικές επιχειρήσεις του Βαλκανικού μετώπου στη Μακεδονία, κατατροπώνοντας τους Βούλγαρους.
Τα παλικάρια αυτά ήταν τα εξής:
- Αλεξόπουλος Αναστάσιος του Αθανασίου
- Γκιάτας Ιωάννης του Γεωργίου
- Καβουρίδης Ιωάννης του Χρήστου
- Κουτούλας Χαρίσιος του Νικολάου
- Παλιανόπουλος Γεώργιος του Βασιλείου
- Παπαδημητρίου Γεώργιος του Αθανασίου
- Σταθόπουλος Αντώνιος του Κων/νου
- Σταθόπουλος Ευστάθιος του Χαρισίου
- Σταθόπουλος Ιωάννης του Κων/νου
- Σταθόπουλος Χαρίσιος του Κων/νου (αδέλφια)
- Τζιούτζιος Κων/νος του Ιωάννου
- Τζιώνας Γεώργιος του Βασιλείου και
- Παλιανόπουλος Κων/νος του Δημητρίου
Δύο από τα παλικάρια αυτά, τα αδέλφια Σταθόπουλος Ιωάννης και Σταθόπουλος Χαρίσιος σκοτώθηκαν στη φονική μάχη του Σκρα, στην οποία είχαν πάρει μέρος.
Τον Ιανουάριο του 1919 και ενώ ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος είχε τελειώσει, οι σύμμαχοί μας Αγγλογάλλοι αποφάσισαν να βοηθήσουν αντεπαναστατικά κινήματα, που είχαν εκδηλωθεί στη Σοβιετική Ρωσία, τα οποία επιδίωκαν να ανατρέψουν το Οκτωβριανό καθεστώς και να επαναφέρουν το παλιό τσαρικό στην εξουσία. Στην επέμβαση εκείνη των δυτικών μας συμμάχων συμμετείχε και η Ελλάδα, στέλνοντας στην Ουκρανία, ένα σώμα στρατού. Προέβη στην ενέργεια αυτή η Ελληνική Κυβέρνηση, ύστερα από υπόσχεση της γαλλικής κυβέρνησης, πως θα την υποστήριζε στις αξιώσεις της επί της Θράκης και της Σμύρνης με την ενδοχώρα της. Στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα υπηρετούσε και ο Παλιανόπουλος Κων/νος, ο οποίος πολέμησε στην Ουκρανία εναντίον των Μπολσεβίκων. Εκεί τραυματίστηκε στο αριστερό πνευμόνι. Λόγω του τραύματος αυτού πέθανε λίγο αργότερα στη Θεσ/νικη όπου είχε μεταφερθεί.
Όλοι οι άλλοι πέρασαν το 1919 από τη Μακεδονία στη Μικρά Ασία, όπου ο στρατός μας αποδύθηκε τότε για μια ολόκληρη τριετία (1919- 1922) σ' ενα αιματηρό και άγριο αγώνα εναντίον των Τούρκων, που με αρχηγό τους τον Κεμάλ Μουσταφά (Ατατούρκ) είχαν οργανώσει εθνική άμυνα με σκοπό τη ματαίωση της εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών. Ο στρατός μας αβοήθητος και εγκαταλειμμένος από τους μέχρι τότε συμμάχους του, με απαράμιλλη γενναιότητα, ύστερα από σκληρές μάχες κατόρθωσε να συντρίψει την τουρκική αντίσταση στα υψίπεδα της Μικράς Ασίας και να φτάσει ως τις όχθες του Σαγγαρίου ποταμού, στα πρόθυρα της Άγκυρας. Στην μακρινή αυτή Ανατολή σε μάχη στο Σαγγάριο σκοτώθηκε πολεμώντας ο Παπαδημητρίου Γεώργιος του Βασιλείου.
Τον καιρό που ο γράφων συγκέντρωνε το υλικό του βιβλίου αυτού βρίσκονταν ακόμα στη ζωή οι περισσότεροι από τους παραπάνω πολεμιστές, που διατηρούσαν ζωηρή την ανάμνηση των μαχών του σκληρού εκείνου πολέμου και της φοβερής καταστροφής, που ακολούθησε. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό 7 με 8 συνεχή χρόνια.
Ο Γιάννης Καβουρίδης αφηγούνταν πως πήρε μέρος σε δύο παράτολμες επιχειρήσεις έξω από το Εσκί-Σεχίρ. Νύχτα με συναδέλφους του πλησίασαν αθόρυβα τουρκικά φυλάκια, έκοψαν τα συρματοπλέγματα τους, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, σκότωσαν τους σκοπούς κι συνέλαβαν αιχμαλώτους όλους τους άνδρες των εχθρικών αυτών φυλακίων. Για τα κατορθώματα του αυτά του είχαν απονεμηθεί παράσημα, τα οποία με περηφάνια έφερε στο πέτο του σακακιού στις εθνικές γιορτές.
Παρ' όλες τις επιτυχίες, που αρχικά είχε ο στρατός μας, τελικά η μικρασιατική εκστρατεία κατέληξε σε εθνική συμφορά. Μετά την αποχώρηση του στρατού μας 300.000 Έλληνες της Μικράς Ασίας σφάχτηκαν από τους Τούρκους.
Ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή η πατρίδα μας νικημένη υποχρεώθηκε να υπογράψει τη συνθήκη της Λωζάνης (24.7.1923), με την οποία έδωσε στους Τούρκους τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο. Με την ίδια συνθήκη έγινε και η ανταλλαγή των πληθυσμών 1.500.000 Έλληνες άφησαν τις προγονικές τους εστίες και ήλθαν στην Ελλάδα, ως πρόσφυγες, έναντι 350.000 Τούρκων και εγκατέλειψαν την Ελλάδα. Από την ανταλλαγή εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κων/πολης, της Ίμβρου και Τενέδου και οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης.
Από το Βιβλίο του Η. Λαμπρέτσα ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ