Ιστορία Μικροβάλτου

Στις 23* Αυγούστου 1943, ημέρα Σάββατο, απόσπασμα γερμανικού στρα­τού αποτελούμενο από 100 περίπου άντρες με αρκετούς ταγματασφαλίτες και Παοτζήδες του Μιχάλαγα³¹, που ενεργούσαν εκκαθαριστική επιχείρη­ση στην περιοχή των Καμβουνίων, κατεβαίνοντας από το Λιβαδερό για το Τρανόβαλτο συνεπλάκησαν στον Άγιο Γεώργιο της Βογγόπετρας με ομάδα ανταρτών και άνδρες των δεκαρχιών του εφεδρικού ΕΛΑΣ των γύρω χω­ριών, που τους είχαν στήσει εκεί ενέδρα.

Στη μικροσυμπλοκή εκείνη σκοτώθηκε ένας Γερμανός στρατιώτης, τραυ­ματίστηκαν σοβαρά δυο και άλλοι ελαφρότερα. Οι καταχτητές με αφορμή το γεγονός αυτό και ακολουθώντας την τακτική των αντιποίνων έκαψαν όλα τα σπίτια της Βογγόπετρας καθώς και την εκκλησία με το σχολείο. Από τότε το χωριό αυτό ερημώθηκε και μέχρι σήμερα παραμένει ακατοίκητο.

Ύστερα από την καταστροφή της Βογγόπετρας οι Γερμανοί βάδισαν για το Τρανόβαλτο. Όταν οι κάτοικοι του χωριού αυτού πληροφορήθηκαν ότι ο εχθρός κατευθύνεται στο χωριό τους, φοβηθέντες το εγκατέλειψαν οι πε­ρισσότεροι και έτρεξαν να σωθούν στα δάση της “Βουργάρας”.

Οι Γερμανοί συνέχισαν και εδώ την ίδια τακτική. Έκαψαν αρκετά σπί­τια, την εκκλησία και το σχολείο, σκότωσαν την Ελένη σύζυγο Κων/ντίνου Γεωργακόπουλου, την Ελισάβετ σύζυγο του Χαρισίου Καψάλη από το Προ­σήλιο, έκαψαν μέσα στο σπίτι της την Βασιλική σύζυγο Ευθυμίου Αργυρόπουλου το γένος Παπανικοπούλου και συνέλαβαν όσους άνδρες βρήκαν μέ­σα στο χωριό. Αυτούς τους οδήγησαν στην τοποθεσία “Φτέρη” - μεταξύ Τρανόβαλτου και Μικρόβαλτου - και τους εκτέλεσαν.

Οι εκτελεσθέντες είναι: Αργυρόπουλος Αντώνιος, Γκαραβέλας Νικόλα­ος, Δεληβάνης Νικόλαος, Ιωάννης Δανατσόπουλος, Ιωάννης Τζινόπουλος, Κουζιουκόπουλος Αντώνιος, Κουφονίκας Αντώνιος, Παπανικολάου Γεώρ­γιος, Πασχόπουλος Πάσχος, οι αδελφοί Χρήστος και Κων/ντίνος Πουλιόπουλοι και ο Χαρίσιος Καψάλης, κάτοικος Προσήλιου που έτυχε τη μέρα εκείνη να βρίσκεται με τη σύζυγό του για δουλειές στο Τρανόβαλτο.

Στο σημείο της εκτέλεσης η κοινότητα Τρανοβάλτου, αποτίοντας φόρο τιμής, έστησε μνημείο, στο οποίο αναγράφονται τα ονόματα όλων των θυ­μάτων της Κατοχής³².

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες βρίσκονταν και ο Πανανικόπουλος ή Παπαγιάννης Αντώνιος, ο οποίος διέφυγε ως εκ θαύματος τον θάνατο^. με τη ριπή του ο­πλοπολυβόλου έπεσε λιπό­θυμος ανάμεσα στους φονευθέντες κι έτσι σώθηκε.

Στη συνέχεια, οι Γερμα­νοί, με οδηγό τον Κων/νο Γεωργακόπουλο, που εξαιρέθηκε από την εκτέλεση έφθασαν στο Μικρόβαλτο. Και εδώ ένα μέρος των κατοίκων είχε εγκαταλεί­πει το χωριό και κατέφυγε σε διάφορες δασώσεις τοποθεσίες. Έμειναν ό­μως σ’ αυτό αρκετοί από τους κατοίκους του και κυρίως γέροι, γριές και παιδιά, οι οποίοι με επικεφαλής τον Παπαντώνη και τον πρόεδρο Δημήτριο (Μίκα) Σταθόπουλο υποδέχθηκαν τους καταχτητές, παριστάνοντας τους φι­λήσυχους και νομοταγείς πολίτες για να διασώσουν το χωριό τους³³. Οι πλη­ροφορίες που είχαν, έλεγαν πως οι Γερμανοί δεν πειράζουν τα χωριά εκεί­να, στα οποία οι κάτοικοι βρίσκονται στα σπίτια τους και ασχολούνται με τις εργασίες τους.

 Οι Γερμανοί, αν και είχαν άγριες διαθέσεις, φαίνεται πως ικανοποιήθηκαν από την υποδοχή που τους έγινε και από την παρουσία στο χωριό τόσων κατοίκων και στην αρχή δεν πείραξαν κανέναν. Κατά την έξοδό τους όμως από το χωριό κάποιος απ’ αυτούς έβαλε φωτιά στον αχυρώνα του Νικολάου Σταθοπούλου του Γεωργίου, που βρίσκονταν στη Ράχη. Στον αχυρώνα όμως αυτόν ο ιδιοκτήτης του, αντάρτης ο ίδιος του ΕΛΑΣ, είχε κρυμμένα κάτω από τα άχυρα διάφορα πυρομαχικά, από τον πόλεμο του 1940-41, τα οποία με τη φωτιά άρχισαν να εκπυρσοκροτούν. Ο Βαγγέλης Χαρισόπουλος του Χαρισίου, αντάρτης του ΕΛΑΣ, που μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου διαμένει στα Σκόπια, μας διηγήθηκε πως οι Γερμανοί κατά την έξοδό τους από το χωριό στη θέση “Μπατζιλίκια” βρήκαν όπλα και χειροβομβίδες. Στην τοποθεσία αυτή ο εφεδρικός ΕΛΑΣ είχε παρατηρητήριο. Οι σκοποί, μόλις είδαν τους Γερμανούς να πλη­σιάζουν, εγκατέλειψαν τα όπλα και τις χειροβομβίδες και τρά­πηκαν σε φυγή. Βρίσκοντας αυ­τά οι Γερμανοί, γύρισαν πίσω αγριεμένοι στο χωριό. Διέταξαν τότε όλοι οι κάτοικοι να συγκε­ντρωθούν στο δημόσιο δρόμο, στη νοτιοανατολική άκρη του χωρίου. Εκεί χώρισαν τους άν­δρες από τις γυναίκες και τα παι­διά. Και τα μεν γυναικόπαιδα τα άφησαν ελεύθερα να φύγουν έξω από το χωριό, τους δε άν­δρες τους κράτησαν στη θέση αυτή. Στο μεταξύ άλλοι Γερμανοί είχαν αρχίσει να καίνε τα σπίτια του χωριού και να σκοτώνουν όσους εύρισκαν σ’ αυτά. Σε κάθε σπίτι έριχναν μια άσπρη σκόνη, που αναφλέγονταν μ’ ένα πυροβολισμό και έτσι καίγονταν το σπίτι. Μέσα σε λίγη ώρα ολόκληρο το χωριό είχε μετα­βληθεί σε μια κόλαση φωτιάς³⁴. Μαζί με τα σπίτια αποτεφρώθηκαν και η εκ­κλησία του Αγίου Γεωργίου και το διδακτήριο του Σχολείου. Τη φοβερή κατα­στροφή διέφυγαν μόνο τέσσερα σπίτια. Αυτά ήταν των Κων/ντίνου Χάϊδάρη, Κων/ντίνου Τζιούτζιου, Γεωργίου Αλεξοπούλου και Γεωργίου Παλιανόπουλου καθώς και το καμπαναριό του Αγίου Γεωργίου, που έστεκε για χρόνια στη μέση του χωριού επιβλητικός και μεγαλοπρεπής φύλακας των θλιβερών ερειπίων. Παράλληλα με την πυρπόληση των σπιτιών εκτελέστηκαν τη μέρα αυτή ή κάη­καν ζωντανοί στα σπίτια τους οι κάτωθι κάτοικοι του Μικροβάλτου:

Αλεξόπουλος Ευθύμιος, Βέττας ή Ζούλφος Βασίλειος, Γιαννόπουλος Χρήστος, Καβουρίδης ή Λύκος Παναγιώτης, Λαμπρόπουλος Ιωάννης, Παλιανόπουλος Χρήστος, Παπανικολάου Νικόλαος, Σταθόπουλος Ιωάννης, Σταθόπουλος Κων/ντίνος, Τζιώνας Ιωάννης και Τσινίκας ή Λαζαριώτης Αντώνιος.

Εξάλλου τραυματίστηκαν, ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν για να σωθούν οι Νατσιόπουλος Ιωάννης, Σταθόπουλος Αθανάσιος, Ζαραβίγκας Βασίλειος και Γιαννοπούλου Ιωάννα. Οι δύο τελευταίοι πέθαναν λίγο αργότερα από τα τραύματα που δέχτηκαν, γιατί δε βρέθηκε κανείς να τους δώσει βοήθεια.

Φεύγοντας οι Γερμανοί, μετά την ολοκλήρωση της καταστροφής, παρέλαβαν μαζί τους όλους τους άντρες που είχαν συγκεντρώσει και φύλαγαν να μη τους φύγουν και τους οδήγησαν στην Αιανή.

Με την αποχώρηση των Γερμανών, άρχισαν να καταφθάνουν στο χωριό, αναστατωμένοι και κλαίοντες, εκείνοι που είχαν σκορπισθεί και κρυφθεί στα αμπέλια, τα γύρω υψώματα και τα δάση. Η ατμόσφαιρα κοντά στο χωριό μύριζε από τις καμένες σάρκες των ανθρώπων και των ζώων. Φτάνοντας στο χωριό, αντίκρισαν ένα φρικαλέο θέαμα. Εκεί που άλλοτε ήταν τα γραφικά σπιτάκια τώρα μόνο στάχτες και ερείπια υπήρχαν, που ακόμα κά­πνιζαν. Πιο φρικτό όμως ήταν το θέαμα των νεκρών. Τραγικές εικόνες. Κορ­μιά πεσμένα στη γη, πλημμυρισμένα στο αίμα με τα μάτια και τα στόματα ανοιχτά, άλλα μισοκαμένα, αλλοιωμένα, αγνώριστα.

Μπροστά στο τρομαχτικό και απάνθρωπο αυτό θέαμα, ο ανθρώπινος πόνος ξέσπασε σ’ ένα ατέλειωτο μοιρολόγι. Έκλαιγαν ασταμάτητα οι γυ­ναίκες και τα παιδιά, ενώ οι άνδρες ατένιζαν με βουβό πόνο την τρομαχτι­κή καταστροφή. Όλο το χωριό βυθίστηκε στο πένθος και την οδύνη. Οι θρήνοι και οι οδυρμοί δεν έπαψαν να ακούονται όλη τη νύχτα που ακολού­θησε. Έκλαιγαν για τους νεκρούς, έκλαιγαν και για το κάψιμο των σπιτιών και την καταστροφή του νοικοκυριού τους, που με τόσους κόπους και ιδρώ­τα είχαν κάνει. Τόσο βαθειά ήταν η επίδραση του πόνου στον οργανισμό τους, που μέσα στη βραδιά αυτή, πολλών άσπρισαν τα μαλλιά τους.

Τους νεκρούς έθαψαν την επομένη χωρίς παπά και νεκρώσιμη ακολου­θία, γιατί τον παπά τον είχαν πάρει οι Γερμανοί μαζί με τους άλλους άνδρες του χωριού και τον είχαν μεταφέρει στην Αιανή. Εκεί τους έκλεισαν στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, που βρίσκεται κοντά στην πλατεία, όπου τους φύλαγε σκοπός. Στη διάρκεια όμως της νύχτας πολλοί απ’ αυτούς κατόρθωσαν να δραπετεύσουν και να γυρίσουν στο χωριό τους. Την επομέ­νη τους μετέφεραν στην Κοζάνη και από κει στη Φλώρινα, για να καταλή­ξουν τελικά στη Θεσσαλονίκη, στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων του Παύλου Μελά. Εξαίρεση έκαμαν μόνο για τον ιερέα Αντώνιο Καβουρίδη, τον οποίο ελευθέρωσαν και επέστρεψε στο Μικρόβαλτο. Στο στρατόπεδο κλείστηκαν οι εξής: Γιαννόπουλος Αντώνιος του Γεωργίου, Γιαννόπουλος Ευάγγελος του Αθανασίου, Καβουρίδης Νικόλαος του Γεωργίου, Μανάδης Γεώργιος του Χρήστου, Μανάδης Νικόλαος του Χρήστου, ο μετέπειτα ιερέ­ας του χωριού, Μπατσιάκας Βασίλειος του Αντωνίου, Κωτούλας Χαρίσιος του Νικολάου, Παπαντωνίου Κων/ντίνος του Αντωνίου, Παλιανόπουλος Ιω­άννης του Δημητρίου, Πιτσιλόπουλος Αθανάσιος του Στεργίου, Σταθόπουλος Βασίλειος του Ιωάννου, Σταθόπουλος Ευστάθιος του Πέτρου και Χαρισόπουλος Χαρίσιος του Ιωάννου.

Αυτοί έζησαν τη ζωή του φοβερού στρατοπέδου για ένα εξάμηνο περί­που με τον φόβο και την αγωνία στην καρδιά. Καθημερινά έβλεπαν τον καταχτητή να παίρνει συγκρατουμένους τους και να τους οδηγεί για εκτέλε­ση στο Επταπύργιο. Τέλος, αφέθηκαν ελεύθεροι με τη μεσολάβηση του κα- πετάν Μιχάλαγα, προς τον οποίο είχαν απευθυνθεί με επιστολή τους οι Δημήτριος Σταθόπουλος και Κων/ντίνος Νατσιόπουλος, πρόεδρος και γραμ­ματέας της Κοινότητας Μικροβάλτου αντίστοιχα, εκλιπαρώντας τον για τη σωτηρία τους. Ο καπετάν Μιχάλαγας³⁵ (Μιχάλης Παπαδόπουλος, ζωέμπο­ρος από τα Σέρβια), σημαίνον στέλεχος της οργάνωσης ΠΑΟ (Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση) και στενός συνεργάτης των Γερμανών συγκινηθείς από το δράμα των ανθρώπων αυτών και των οικογενειών τους πήγε ο ίδιος στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάστηκε στις εκεί στρατιωτικές αρχές Κατο­χής και ζήτησε ν’ αφεθούν ελεύθεροι, γιατί, είπε πως είναι δικοί του άνθρω­ποι και θα τους ενέτασσε στην ΠΑΟ. Έτσι ύστερα από τόσα βάσανα και δοκιμασίες κατόρθωσαν να σωθούν και να γυρίσουν στις οικογένειές τους.

Στις 10 Φεβρουάριου 1944 οι Γερμανοί σε νέα τους εκκαθαριστική επι­χείρηση στην περιοχή των Καμβουνίων ξαναπέρασαν από το Μικρόβαλτο. Οι ελάχιστοι κάτοικοι που έμειναν σ’ αυτό το εγκατέλειψαν, όταν πληροφορήθηκαν πως ο εχθρός πλησιάζει. Έτσι όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό το βρήκαν έρημο και ακατοίκητο. Ξανάβαλαν τότε φωτιά και έκαψαν τα λίγα σπιτάκια που στο μεταξύ είχαν επισκευαστεί πρόχειρα. Στην επιδρο­μήν τους αυτή πυροβόλησαν και σκότωσαν στη θέση “Κρύα βρύση” το Βα­σίλειο Ζαραβίγκα, που τον αντιλήφθηκαν να φεύγει για να σωθεί. Ακόμα πυροβόλησαν και σκότωσαν στη θέση “Ρίζα” τα βόδια του Βασίλη Σταθόπουλου, που βοσκούσαν εκεί.

 Ο Μικρόβαλτος ύστερα από τη φοβερή αυτή καταστροφή ερημώθηκε τελείως. Κανένας κάτοικος δεν έμενε πια στο χωριό. Όλοι πανικόβλητοι διασκορπίστηκαν στις γύρω δασώδεις περιοχές. Εκεί ζούσαν με στερήσεις, απομονωμένοι από τον άλλο κόσμο, με παρέα τον πόνο και την δυστυχία τους. Διέμεναν σε καλύβες, που κατα­σκεύασαν μόνοι κοντά στα ποιμνιοστά­σιά τους. Τα παιδιά τους δεν φοιτούσαν πια σε σχολείο και έμεναν αναλφάβη­τα. Ζούσαν πρωτόγονη ζωή με τη συνε­χή απειλή μιας νέας επιδρομής του ε­χθρού.

Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε ως την απελευθέρωση (12 Οκτωβρίου 1944). Τότε μόνο αναθάρρησαν και αποφάσι­σαν να ξαναγυρίσουν στο εγκαταλειμ­μένο χωριό τους και ν' ασχοληθούν με την ανοικοδόμηση των ερειπωμένων σπιτιών τους³⁶.

Η περιοχή των Καμβουνίων απελευ­θερώθηκε από τους Ναζί στα τέλη του Οκτώβρη του 1944, όταν αυτοί ηττημένοι σ’ όλα τα μέτωπα αναγκάστηκαν να εγκαταλείπουν την πατρίδα μας³⁷.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

³¹ Στις τάξεις των κατακτητών δυστυχώς υπήρχαν και πολλοί δικοί μας που συνεργάστη­καν μαζί τους και τους βοηθούσαν στο έργο της καταστροφής.

³² Στο Ηρώο αναγράφονται τα ονόματα 62 αγωνιστών, που έπεσαν στη περίοδο 1940-1950. Αυτοί είναι: Αναστασόπουλος I., Αναστασοπούλου Ε., Αντωνιάδου Ε., Αντωνόπουλος L, Αργυρόπουλος Α., Αργυρόπουλος Ι., Αργυροπούλου Β., Αϊτόπουλος Σ., Βητόπουλος Β., Γάτσος Α, Γάτσος Ε., Γάτσος Θ., Γάτσος I., Γάτσος Ν., Γεωργακοπούλου Ε., Γκαραβέλας Ν., Γκράνας Ε., Δανατσόπουλος Κ., Δανηϊλόπουλος., Δελη- βάννης Ν., Ευαγγελόπουλος Δ., Ζιάρας Ζ., Καναβούρα Ε., Καραδήμος X., Κουζικόπουλος Α., Κουζικόπουλος Δ., Κουζικόπουλος Ν., Κούρας Α., Κουρκουνιώτης Γ., Κουτσογιώτας Α., Κουφονίκας Α., Αιάκος Α., Αιάκος Ε., Αιακός Ν., Λιάκου Β., Ματουλας Θ., Ματούλας Ν., Μουλιόπουλος Β., Μουλιόπουλος Δ., Ντανάτσας Ν., Ντοβόλης Β., Ντουσιόπουλος Ν., Παλπάνης Α., Παπαθυμιόπουλος Δ., Παλπάνης X., Παπανικόπουλος Δ., Παπανικόπουλος Γ., Παπανικόπουλος Σ., Παπαχρυσόπουλος X., Πασχόπουλος Π., Παυλίτσας Ε., Πουλιόπουλος Α., Πουλιόπουλος Α., Που­λιόπουλος Κ., Πουλιόπουλος Ν., Πουλιόπουλος X., Σκετόπουλος Ν., Τέλιος Ι., Τζιδημόπουλος Σ., Τζιδημόπουλος X., Τζινόπουλος Ι., Τρευλόπουλος Α..

³³ Ο Παπαντώνης Καβουρίδης την εποχή εκείνη ήταν εφημέριος Τρανοβάλτου. Οι Γερμα­νοί έκαψαν το σπίτι του και τον πήραν όμηρο. Όσον αφορά τον Δημήτριο Σταθόπουλο, τη μέρα εκείνη οι Γερμανοί σκότωσαν τον πατέρα και τον πεθερό του, πλή­γωσαν τον αδερφό του Αθανάσιο, έκαψαν το σπίτι του και τον ίδιο τον πήραν όμηρο επίσης.

³⁴Τότε κάηκαν και όλα τα έγγραφα και δημοτολόγια της κοινότητας, εκτός από το Βιβλίο Αποφάσεων του Κοινοτικού Συμβουλίου, που ο γραμματέας της Κοινότητας Κων/νος Αθ. Νατσιόπουλος προνόησε να πάρει μαζί του, σώζοντάς το από την καταστροφή. Το βιβλίο αυτό φάνηκε πολύ χρήσιμο αργότερα, για την επίλυση δια­φορών της Κοινότητας Μικροβάλτου με την Κοινότητα Τριγωνικού.

³⁵ Για την εγκληματική δραστηριότητα ταυ Μιχάλαγα και του υπαρχηγού του Κολλάρα στη διάρκεια της Κατοχής διαβάζουμε τα εξής στο βιβλίο “Έτσι άρχισε ο Εμφύλιος” (εκδ. Γλάρος, Αθήνα 1987, σελ. 22), όπου περιλαμβάνεται το Υπόμνημα που έστειλε το Μάρτιο του 1947 το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος στην Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ για τον Εμφύλιο Πόλεμο: “στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Πίνδου που έγιναν από τους Γερμανούς το 1944, αυτοί οι εγκληματίες μαζί με τους Γερμανούς έκαψαν ζωντανούς στο χωριό Κηπουριό Γρεβενών 17 γυναικό­παιδα, στο χωριό Κοσμάτι Γρεβενών εκτέλεσαν 29 πατριώτες, στο Ξερολίβαδο Βερμίου 280 γυναικόπαιδα, στο χωριό Κλεισούρα 350 γυναικόπαιδα κλπ. Πλιατσικολόγησαν απ’ όλα τους τα υπάρχοντα ολόκληρα χωριά”.

³⁶ Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος και η ξενική κατοχή στοίχισαν στην πατρίδα μας τις παρακάτω απώλειες:

- 150.000 νεκρούς και τραυματίες από τις ένοπλες δυνάμεις,

- 300.000 νεκρούς από ασιτία,

- 52.000 εκτελεσθέντες από τους καταχτητές,

- 60.000 ομήρους, από τους οποίους πέθαναν οι μισοί

- καταστράφηκαν επίσης 1.700 χωριά μας, οι δε υλικές ζημίες είναι ανυπολόγιστες.

³⁷ Οι Γερμανοί έφυγαν από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου. Την 1η Ν/βρίου εκκένωσαν τη Θεσ/νίκη και τη 10^η Νοεμβρίου δεν υπήρχε ούτε ένας Γερμανός στρατιώτης στο Ελληνι­κό έδαφος.

Από το βιβλίο του ΗΛΙΑ Κ. ΛΑΜΠΡΕΤΣΑ «ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ»

mikrovalto.gr

* Πιθανότερη ημερομηνία 21 Αυγούστου 1943 (το Σάββατο που αναφέρεται, παραπέμπει στην 21η Αυγούστου 1943)