Τις τελευταίες μέρες στα σχολεία της πόλης κυριάρχησαν γιορτές τερματισμού της σχολικής χρονιάς, με τραγούδια, χορούς, παιχνίδια και ποικίλα εδέσματα, με συμμετέχοντες μαθητές, δασκάλους και γονείς ως μια κοινή και εύθυμη παρέα.
Αυτόπτης μάρτυρας ο ίδιος μιας τέτοιας εκδήλωσης, αναπόφευκτα ταξίδεψα νοερά στα παιδικά μου χρόνια και στις αντίστοιχες τότε σχολικές εκδηλώσεις (δεκαετίες 1960 και 1970). Τότε, που το δικό μας αποχαιρετιστήριο στην απερχόμενη σχολική χρονιά άκουγε στο όνομα: Γυμναστικές επιδείξεις.
Η καλύτερη περίοδος της σχολικής χρονιάς ήταν το τέλος της. Πριν όμως πετάξουμε την τσάντα και τα βιβλία σε κάποια γωνιά του σπιτιού (κατά τις 20 Ιουνίου) και ξεχυθούμε στις αυλές και στις αλάνες για ατέλειωτο παιχνίδι, αλλά και στα τσιαΐρια, χωράφια και βοσκοτόπια για αγροτικές εργασίες, έπρεπε να περάσουμε μια επίπονη δοκιμασία: Να παρουσιάσουμε τα επιτεύγματα μιας ολόκληρης χρονιάς στη γυμναστική και να συναγωνιστούμε ενώπιον του κοινού σε ποικίλα αθλήματα.
Οι γυμναστικές επιδείξεις άρχιζαν με παρέλαση όλων των μαθητών σε άψογους σχηματισμούς, ομιλία του Διευθυντή και στη συνέχεια το κύριο πρόγραμμα να περιλαμβάνει ασκήσεις σουηδικής γυμναστικής υπό τα παραγγέλματα και τη σφυρίχτρα των δασκάλων. Ασκήσεις ακριβείας, ισορροπίας, συντονισμού, αρμονίας, ευκαμψίας και πειθαρχίας, αλλά και ακροβατικές με σκοπό τον εντυπωσιασμό του πλήθους. Μετά ακολουθούσαν αγώνες στίβου, δηλαδή άλμα σε ύψος, άλμα σε μήκος και τριπλούν (τσ τρεις), αγώνες ταχύτητας και διάφορες σκυταλοδρομίες. Αλλά και τσουβαλοδρομίες, αυγουλοδρομίες, διελκυστίνδα (του σκνι)… Το πρόγραμμα έκλεινε με δημοτικούς χορούς, κυρίως από τα κορίτσια (Μενούσης, μαντήλι καλαματιανό, ντρουν ντρουν ντρουν τα βραχιόλια της βροντούν, κλπ.). Η αμοιβή μας ήταν το χειροκρότημα του κόσμου για τις εκτελέσεις και τις επιδόσεις μας και μερικές φορές και ένα λουκούμι στο τέλος της γιορτής.
Οι γυμναστικές επιδείξεις ήταν το γεγονός της χρονιάς από άποψη θεάματος. Ως θεατές παρευρίσκονταν όλο σχεδόν το χωριό, αλλά πρωτίστως οι γονείς μας, όσοι τουλάχιστον μπορούσαν και τους το επέτρεπαν οι ασχολίες τους. Ήταν παρόντες και όλοι οι επίσημοι: ο παπάς, οι επίτροποι και οι ψαλτάδες, ο πρόεδρος, ο γραμματέας και οι σύμβουλοι της Κοινότητας, ο αστυνόμος και οι χωροφύλακες, ο γιατρός, η αρχηγός από το Σπίτι Παιδιού, οι αγροφύλακες, ο δασικός, ο γεωπόνος (όχι ο σημερινός) και κάποιοι άλλοι που πάντα συναναστρέφονταν τους επισήμους χωρίς οι ίδιοι να διαθέτουν κάποιο αξίωμα.
Ενώπιον λοιπόν αυτού του απαιτητικού κοινού έπρεπε να δώσουμε τις εξετάσεις μας και να πετύχουμε. Προπάντων έπρεπε να μην κάνουμε λάθη στις ασκήσεις που εκτελούσαμε και ντροπιαστούμε! Γι’ αυτό κάναμε καθημερινές πρόβες για σχεδόν ένα μήνα, για να εμπεδώσουμε τις ασκήσεις και να τις εκτελέσουμε με ακρίβεια και συγχρονισμό, παραταγμένοι και στοιχισμένοι σε τακτικούς σχηματισμούς. Ήταν τόσο πολλές οι πρόβες και οι επαναλήψεις, που ακόμα αντηχούν στ’ αυτιά μου τα παραγγέλματα των δασκάλων:
- Διαστάσεις - εκτάσεις, διαστάσεις – ανατάσεις με αναπηδήσεις εις τέσσερις χρόνους
- Το αυτό με κρούσιν των παλαμών εις την ανάτασιν
- Πρότασις – ανάτασις – έκτασις και κάτω
- Από πρηνήν στήριξιν και συσπείρωσιν, εκλάκτισις των ποδιών πίσω, απαγωγή – προσαγωγή των σκελών, συσπείρωσις (δις).
Και είναι βαθιά εντυπωμένες στο μυαλό μου λέξεις όπως: οκλαδόν, εδραία θέσις, μεσολαβή, ανάκαμψις, επίκυψις, ακροστασία, βαθύ κάθισμα, στοίχισις, ατενώς, ταλαντεύσεις του κορμού και αιωρήσεις των χειρών, προεισαγωγικόν άλμα, κλπ.
Παραμονές της μεγάλης γιορτής έπρεπε να καθαρίσουμε από πέτρες, γκουργκουλιάνις, πετραδάκια και χαλίκια όλη την αυλή του σχολείου, για να μπορούμε να τρέχουμε ξυπόλυτοι στους αγώνες, χωρίς να διατρέχουμε κίνδυνο τραυματισμού. Αυτό συνέβαινε τα πρώτα χρόνια, γιατί επωμιζόμασταν μεν το κόστος της αγοράς των γαλανόλευκων στολών αλλά ήταν απαγορευτική, λόγω κόστους, για τις οικογένειές μας η αγορά αθλητικών παπουτσιών. Έτσι η ομοιόμορφη αθλητική περιβολή συνεπαγόταν και ξυπολταρία για όλους! Στα ύστερα χρόνια, στο μπλε παντελονάκι για όλους και άσπρο φανελάκι με τιράντα για τα αγόρια και άσπρο φανελάκι με κοντό μανικάκι για τα κορίτσια προστέθηκαν και τα άσπρα πάνινα παπούτσια Αλυσίδα Ελβιέλα. Επίσης, ως προς την προετοιμασία του χώρου, έπρεπε να χαράξουμε και να σημαδέψουμε με ασβέστη τις θέσεις μας στις ασκήσεις, για να φαινόμαστε ζυγισμένοι, στοιχισμένοι και παραταγμένοι σε ωραίους σχηματισμούς.
Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι γυμναστικές επιδείξεις ξεκίνησαν το 1883 και καταργήθηκαν το 1975. Ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με το πρόγραμμα φυσικής αγωγής του σχολείου και με το επικρατών κάθε φορά εκπαιδευτικό σύστημα.
Ειδικότερα την περίοδο της επταετίας των συνταγματαρχών, οι γυμναστικές επιδείξεις γνώρισαν μέρες δόξης λαμπράς, καθότι το σύστημα πίστευε ότι η ομοιογένεια, η ομοιομορφία, η ευταξία και η στρατιωτική πειθαρχία ήταν τα καλύτερα μέσα αγωγής και διάπλασης των παίδων, ενώ τα εθνολατρικά θεάματα και οι γιορτές καλλιεργούσαν το εθνικό φρόνημα και μυούσαν τους μαθητές στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη! Όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν σε μήνυμα των δικτατόρων: «Προσφέρετε άρτον και θεάματα…Αι πολύχρωμαι ενδυμασίαι, ο ρυθμός, η ακρίβεια των κινήσεων, το τραγούδι δημιουργούν την αίσθησιν της αρμονίας και πληρούν χαράς και υπερηφανείας τας ψυχάς των θεατών, ιδία δε των γονέων και κηδεμόνων».
Ο δε Καθηγητής Σωματικής Αγωγής Ε. Ραγάζος, το 1967, το απογείωσε τελείως: «δια του θεσμού επιδιώκεται να προπαγανδισθή και να καλλιεργηθή συστηματικώς η αγάπη της νεολαίας προς την κίνησιν, προς τον αέρα, προς το φως, προς την φυσικήν ζωήν μαζί με την άμιλλαν και την θέλησιν της δι’ εντίμου αγώνος επικρατήσεως. Ούτω σφυρηλατούνται υγιά σώματα και ευγενές ήθος. Επιδιώκεται ακόμη η σύνδεσις με το ευγενές αθλητικόν παρελθόν, η καλλιέργεια των εθνικών παραδόσεων δια των οποίων αφυπνίζεται η ιδέα της αμίλλης και της αυθυπερτερήσεως».
Ευτυχώς ήρθε η μεταπολίτευση και τους αραίωσε κάπως την «ιδεολογική μέθη», κοινώς τους τα χάλασε…Το 1975, με πρωτεργάτη τον Ίωνα Ιωαννίδη, καταργήθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας οι γυμναστικές επιδείξεις, καθώς και η στείρα σουηδική γυμναστική στα σχολεία. Αντ’ αυτής εισήχθησαν στο αναλυτικό πρόγραμμα οι αθλοπαιδιές και η αγωνιστική γυμναστική, που εξυπηρετούν πλήρως τις ανάγκες των μαθητών για άθληση και ανάπτυξη των φυσικών τους ικανοτήτων.
Το μόνο κακό με την κατάργηση των γυμναστικών επιδείξεων ήταν η απώλεια ενός υπέροχου θεάματος για τις μικρές κοινωνίες των χωριών μας. Όμως οι καιροί είχαν αλλάξει και οι κοινωνίες αυτές είχαν τώρα μεγαλύτερη πρόσβαση σε διασκεδάσεις και θεάματα. Θα μένουν όμως ως γλυκιά ανάμνηση οι ποικίλες αντιδράσεις των θεατών:
-Α, ρα τι λεύτερους η Σιάκας τ’ Παναέτ’ι, τς πέρασι όλνους στου πλάλμα!
- Κι η Μήτσιους τς Βάγγιους δεν παέν’ι πίσου, μια ντρασκλιά πλειότιρου απ’ τς άλλ’ι αμπίτσι τς τρεις!
Και κατά τον ακροβατικό σχηματισμό της «πυραμίδας»: - Α, ρα τι ουντούν να θκιάσν, δα σιβούν μέχρι τουν ουρανό; Αλίμουνου σι αφνούς που είνι απού κάτ, τς λιάνσαν!
Και στις τσουβαλοδρομίες: - Τν ναβραντίνατ για πιδί, πήρι του τσουβάλ’ι απ’ τ’ αχούρ’ι, δα μι του τρυπήσ’ι κι δε δα έχου να βάλου τουν καρπό!
Επανερχόμενος στο σήμερα, προσωπικά, αν εξαιρέσεις το τρέξιμο αντοχής, οι μοναδικές ασκήσεις στις οποίες επιδίδομαι δεν είναι γυμναστικές, αλλά ασκήσεις μνήμης και αναπόλησης των παιδικών και νεανικών μου χρόνων με έντονα νοσταλγικό χρώμα! Και τα παραπάνω γραφόμενά μου αποτελούν ένα έμμεσο κάλεσμα προς εσάς για συνασκήσεις ανάδυσης της μνήμης των όμορφων βιωμάτων που ζήσαμε ως παιδιά, ως φίλοι και συμμαθητές, στα πάτρια εδάφη. Ίσως αυτό βοηθάει στην αναζήτηση ισορροπιών ανάμεσα στις ρίζες μας και στα ποικίλα «γυμνάσια» της καθημερινότητάς μας…
Όμως, αρκετά σας κούρασα!
Τους ζυγούς λύσατε! Και καλό καλοκαίρι!
https://www.youtube.com/watch?v=fWgxkO6r0Yw
Στις φωτογραφίες:
Φωτ.1, 2, 3: Γυμναστικές επιδείξεις στο Λιβαδερό, 1974
Φωτ.4: Χορός των κοριτσιών στο τέλος των επιδείξεων (φωτο: Ζαχαρούλα Νιανιά)
Φωτ.5: Κρανίδι 1959 (αρχείο: Γ.Αντωνίου)
Φωτ.6: Καλαμάκι 1957 (αρχείο: Ρ. Παπαμανώλη)
Φωτ.7: Σητεία (αρχείο: Κουνελάκη Γουλιέλμου Ελένης)
Φωτ.8: Αγ. Πέτρος Λευκάδα 1965-67 (αρχείο: Θανάση Μέλα)
Φωτ.9: Ίναχος, Αργολίδα 1969 (αρχείο: Γ. Αντωνίου)
Φωτ.10: Νάουσα 1971 (αρχείο: Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας)
Φωτ.11: Λυγουριό 1957 (αρχείο: Λυγουριό, Αρχαίο Θέατρο: φωτογραφικό ταξίδι στο χρόνο)
Φωτ.12: Λαζαράδες 1971-72 (αρχείο: Αντώνη Καραδήμου)