Μετά από χρόνια εγκατάλειψης και περιστασιακών επεμβάσεων από την αρχαιολογική υπηρεσία και το δήμο, ο αρχαιολογικός χώρος είναι δυστυχώς σε πολύ άσχημη κατάσταση. Στον ιστότοπο του Υπουργείου πολιτισμού εμφανίζετε κλειστός λόγω έργων.
Έτσι λοιπόν, παρά τα εκατομμύρια Ευρώ που ξοδεύτηκαν η ανάδειξη της βυζαντινής πόλης, δεν έχει φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Έγινε μάλιστα το αντίθετο, οι πύργοι και τα τείχη της ακρόπολης κινδυνεύουν να καταρρεύσουν, και οι ευαίσθητες τοιχογραφίες καταστρέφονται συνεχώς. Από την άλλη, η ανάπλαση που έγινε στην πόλη δεν πήρε καθόλου υπόψη το κάστρο και η πρόσβαση σε αυτό με λεωφορείο είναι σχεδόν αδύνατη.
Γιατί λοιπόν συνεχίζουμε να μιλάμε για κάτι το οποίο φαίνετε χαμένη υπόθεση και χωρίς προοπτική για το μέλλον. Μάλλον είναι από την απαισιοδοξία για το μέλλον αυτού του τόπου, που φαίνετε να μην έχει πια από που να κρατηθεί. Οι υπηρεσίες έφυγαν, η αγροτική παραγωγή είναι ελάχιστη και για λίγους, τέλος έρχεται το κλείσιμο των ορυχείων του κάρβουνου στην περιοχή μας και σε λίγο της ΔΕΗ. Όλη αυτή η κατάσταση θα μας καταντήσει ακόμη φτωχότερους.
Τι είναι όμως τα Κάστρα για τα Σέρβια και πως θα βοηθούσαν, έτσι ώστε να δώσουν στην περιοχή μια άλλη ώθηση, για να αλλάξει ριζικά αυτή η κατάσταση και ο προσανατολισμός ανάπτυξης. Τα Κάστρα είναι το όνομα που δίνουν οι Σερβιώτες στο λόφο πάνω από την πόλη των Σερβίων όπου βρίσκετε θαμμένη μια κάποτε ακμαία βυζαντινή πόλη. Προς το παρόν είναι μια <Αόρατη Πόλη> όπως λέει η ερευνήτρια Κυρία Τόνια Κιουσοπούλου, δηλαδή ξέρουμε από τις πηγές για τον σημαντικό ρόλο της (έδρα μητρόπολης από τον 9ο αιώνα) και μήλο της έριδας για τη στρατηγική της θέση κατά το τέλος της βυζαντινής περιόδου. Έχουμε και αρκετά εμφανή αρχαιολογικά στοιχεία από την όλη δομή της βυζαντινής πόλης, όπως το τριπλό τοίχος η ακρόπολη, η βασιλική και άλλα. Πολλά από αυτά υπάρχουν στο βιβλίο του Κυρίου Ξυγγόπουλου του πρώτου αρχαιολόγου που δημοσίευσε φωτογραφίες, πριν την ολική αναδάσωση του αρχαιολογικού χώρου αυτού που θα έπρεπε να είναι ο Μυστράς της Μακεδονίας. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο που μας δείχνει το πόσο σημαντική ήταν αυτή η πόλη είναι ότι εδώ έγινε ο γάμος της μετέπειτα αγίας Θεοδώρας με τον δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ ο οποίος πήρε τα Σέρβια για προίκα. Και βέβαια να προσθέσουμε ότι η περιοχή είναι δεμένη με θρύλους για βασιλοπούλες και κρυμμένους θησαυρούς. Τελευταίο αλλά από τα ποιο σημαντικά είναι η απόρθητη θέση του κάστρου, ανάμεσα σε γκρεμούς απαράμιλλου φυσικού κάλλους με πολύμορφα βράχια και με φανταστική θέα σε όλη την κοιλάδα έως την Κοζάνη και ποιο πέρα.
Γιατί όμως να είναι τόσο παρατημένος ο χώρος και γιατί δεν έρχεται σχεδόν κανένας να επισκεφτεί μια τόσο ιστορική πόλη. Μάλλον γιατί η βυζαντινή πόλη είναι ακόμη αόρατη και περιμένει να αποκαλυφθεί. Δυστυχώς μέχρι σήμερα ένα πολύ μικρό μόνο μέρος έχει ανασκαφεί μέσα στην ακρόπολη και έχει αποκαλυφθεί ένας δρόμος, μερικά δωμάτια και μια θολωτή πέτρινη υπόγεια αποθήκη. Ποιο πέρα σίγουρα θα υπάρχουν τα κτήρια που έμεναν οι άρχοντες, η εκκλησία που πήγαιναν και άλλες εγκαταστάσεις όπως μαγειρεία, αποθήκες. Έξω από την ακρόπολη σίγουρα θα βρούμε κάποιο δρόμο, άλλα σπίτια, εργαστήρια κτλ. Όλα αυτά θέλουν πολύ δουλειά και πολλά λεφτά τα οποία όμως θα μείνουν στα Σέρβια που τόσο τα χρειάζονται αυτή την ώρα. Όμως το κυριότερο είναι ότι θα αποκτήσουμε μια χειροπιαστή επαφή με την ιστορία μας γιατί< η μάχη της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι η μάχη του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία> όπως λέει και ο Μίλαν Κούντερα. Τα Κάστρα είναι λοιπόν το ιστορικότερο μέρος της περιοχής μας και έχουμε υποχρέωση σαν πολίτες και βέβαια σαν δήμος να το φροντίσουμε και να το αναδείξουμε και να μην μεταθέσουμε τις ευθύνες σε άλλους ή ακόμη περισσότερο να αδιαφορήσουμε. Αυτές τις μέρες ανακοινώθηκε ότι θα ξεκινήσει ένα νέο πρόγραμμα ΕΣΠΑ για την αναστύλωση των πύργων της ακρόπολης, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης πράγμα που είναι κατ αρχάς θετικό όμως παράλληλα θα πρέπει να κινηθεί και ο δήμος σε συνεργασία κάνοντας ορισμένα έργα υποδομής όπως παροχή νερού και ηλεκτρικού ρεύματος για τις ανάγκες του εργοταξίου, καθώς θα πρέπει να γίνει και κάτι σχετικά με την ευκολότερη πρόσβαση των επισκεπτών και βέβαια με τον καλλωπισμό του χώρου που ακόμη μέχρι σήμερα είναι βοσκότοπος.
Τα γράφω όλα αυτά γιατί έχω δουλέψει πάνω στα Κάστρα σαν συμβασιούχος αρχαιολόγος πρώτα το 1995 και μετά το 2013 και πιστεύω ότι με μια μεγάλη προσπάθεια από όλους, θα μπορούσαν τα έργα σε αυτόν τον τόσο μεγάλο αρχαιολογικό χώρο να απορροφήσουν ένα μεγάλο μέρος των ανέργων που όσο πάνε και αυξάνουν. Επίσης σαν διπλωματούχος ξεναγός ντρέπομαι, κάθε φορά που κάνω ξενάγηση, για την τωρινή κατάσταση, βλέποντας τις τεράστιες δυνατότητες που υπάρχουν για ανάδειξη και την προβολή του. Τέλος γιατί βλέπω ότι υπάρχει ένα συνεχές κίνημα εθελοντών που από μόνοι τους παίρνουν πρωτοβουλίες για τον καλλωπισμό και την ανάδειξη του χώρου. Τα Κάστρα είναι λοιπόν μια πρόκληση και μια υποχρέωση για το Δήμο και την Αρχαιολογική υπηρεσία να αναλάβουν πρωτοβουλίες έτσι ώστε να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος και να πάρει μια πληρέστερη μορφή η ακόμη αόρατη πόλη των Σερβίων.
Γιώργος Θεοφάνου
Φωτογραφία από το 2011 (επίσκεψη στα Κάστρα με το Οικομουσείο Σερβίων)