Διφτέρα προυΐ στς 6 Σιπτιμβρίου 1999 μαζὶ μὶ τοὺν ἀξάδιρφου μ’ τοὺν παπαΘανάϊσ’ ἀνέφκαμι στ’ στρούγγα τ’ Ξινουβασιλάκ’ ἀπάν’ στ’ Ράχ’ στοὺν Ἅγιου Σουτήρου. Πιρασάμι τοὺ δρόμου ἀπ’ τοὺν ἀηπανὸ τοὺ μαχαλᾶ, τ’ Ράχ’, τὰ Μπατζιλίκια, ἄφσαμι διξιὰ τοὺ κινούργιου τοὺ Ὑδραγουγείου κι σὶ λίγου ἔφτασάμι στ’ στρούγγα τ’ Ξινουβασιλάκ’.
Μᾶς ὑπουδέχθκαν ἕνα κουπάδ’ οὑλόκληρου κάνα τριανταριὰ τζιουμπανόσκλα, τρανά, μκρά, ἀκόμα κι κτάβγια. Τἄβλιπνις κι σι ἔπιρνι φόβους. Ὅλα σουντοῦσαν ἀπάν’ στ’ αὐτουκίνητου τ’ παπαΘανάϊσ’. Ὅταν σταμάτσαμι ὄξου ἀπ’ τ’ στρούγγα ἦρθαν ὅλα λουΰρ’-λουΰρ’ σὰ νἄβλιπναν τίπτα λύκ’ στοὺ κουπάδ’. Ἰμεῖς οἱ δγυὸ οἱ φουκαράδις τὰ χρειάσκαμι κι ποῦ νὰ κατιβοῦμι. Εἴχαμι κι τς κλοῦτσις μας στοὺ χέρ’ ἀλλὰ δὲν μᾶς ἔφιγγι. Σκέφκαμι ὅτ’ εἶνι καλλίτιρα νὰ τὰ βλέπουμι μέσ’ ἀποὺ τ’ αὐτουκίνητου νὰ σουντοῦν, παρὰ νὰ κατιβοῦμι κι νὰ μᾶς ἁρπάξν ἀποὺ κάνα πουδουνάρ’. Ἔκατσάμι μέχρι νὰ ρθῆ ἡ τσέλιγγας. Αὐτὸς ὅμους ἄρξι λίγου γιατὶ ἱτοίμαζι γιαρμᾶ μὶ ἅλας γιὰ τὰ γίδγια.
Ἰπιτέλους κάναν κιρὸ ἦρθι. Τοὺ σκυλουκόπαδου ἄφσι ἰμᾶς κι ἔτριξι χαρούμινου νὰ ὑπουδιχτοῦν τ’ ἀφιντικό τα. Στοὺ τέλους μὶ χίλ’ φόβ’ ζύγουσάμι κι ἀφοῦ ἔφυγαν ἀλάργα ἀπ’ τ’ στρούγγα τότι κατέφκαμι κι μεῖς ἀποὺ ‘ν κούρσα.
Μόλις ὅμους μᾶς ξανάειδαν σν ἀμπουριὰ τς στρούγγας ξαναρχίντσαν πάλι νὰ σουντοῦν ὅλα μαζί τὰ λυκουφαγώματα. Ἀκόμα κι κεῖνα τὰ ξιπατουμένα τὰ κούτσκα τὰ κτάβγια ἀρίχνουνταν. Πῆρι ‘ν κλοῦτσα τ’ ὅμους ἡ Βασίλτς κι τὰ χούϊαξι γιρὰ κι αὐτὰ παρατόρσαν σιακάτ’.
Ὕστιρα ἔκατσαν τέσσιρ’ τζιουμπαναραῖοι στὰ κούτσουρα ποὺ εἶχαν γιὰ στρουμπλιὰ κι ἀρχίντσαν ν’ ἀρμέγν τὰ γίδγια. Ἡ κυρὰ Βασιλκὴ λαλοῦσι τὰ γίδγια μέσα σν κόρδα, γιὰ νὰ πιρνοῦν μνιὰ μνιὰ οἱ γίδις ἀπ’ ‘ν ἀμπουριὰ τς στρούγγας κι νὰ τς ἀρμέγν οἱ ἀρμιχτάρδεις. Ἀμπρουστά τς εἶχαν ἀποὺ ἕνα καρδάρ’ τινικιδένιου. Παλιότιρα τὰ καρδάργια ἦταν ξύλινα μέχρι κι ἀποὺ κέδρου, ἴλιγαν. Ἀπάν’ ἀπ’ τς ἀρμιχτάρδις ἡ στρούγγα εἶχι τσιαρδάκ’ γιὰ νὰ φλάγουντι ἀποὺ τοὺν ἥλιου ἀλλὰ κι ἀποὺ καμνιὰ μπόρα.
Σὰν εἶδα π’ ἄρμιγαν, μ’ ἄνξι κι μένα ἡ ὄριξ’. Θυμήθκα πῶς ἄρμιγα κι ‘γὼ κάπουτι τς μανάρις μας ἰρχοῦντα ἀποὺ τ’ βουσκή. Σκώθκι ἕνας μκρὸς τζιουμπάνους κι ἔκατσα ἰγὼ στοὺ κούτσουρου τ’. Ἅμα ἔκατσα στοὺ κούτσουρου τὰ θυμήθκα ὅλα. Τσάκουσα ἀπ’ τοὺ μαστάρ’ μνιὰ κανούτα κι ἀρχίντσα νὰ ‘ν ἀρμέγου. Ἔϊ, σὰν νἆταν ἰχτὲ π’ ἄρμιγάμι τ’ Μπαρτζίκου κι τ’ Μαρίκα μας.
Ἄρμιγάμι κι μασλατούσαμι μὶ τοὺν Ξινουβασιλάκ’, μὶ τοὺν παπαΘανάσ’, μὶ τα ἀρμιχτάρδεις κι ‘ν κυρὰ Βασιλκὴ π’ λαλοῦσι μέσα στ’ στρούγγα. Θυμήθκα κι ὅλα τὰ οὐνόματα ποὺ ἰλιγάμι στς γίδις, κανοῦτα, μαυρουκάνουτα, γκόρμπα, φλώρα, πέστρα, γκέσα, φλώρου, γκέσου, πουδαρούσκου, ρούσα, μούσκρια, μαρτζιλάτ’.
Θυμήθκα τς φουρὲς ποὺ παηνάμι μκροὶ στ’ στρούγγα πέρα στὰ Κέδρα, ὅπ’ βουσκοῦσι ἡ παπποῦς ἡ Ζιώγας τὰ θκά μας. Ἀφοῦ τέλειουνάμι τ’ ἄρμιγμα ὕστιρα μᾶς ἔβαζι ἀπ’ τοὺ γαλουδέρματου ξυνόγαλου στ’ γκούμπζα. Ἔτριβάμι παπάρα μὶ ξηρουκόμματα μέσα στοὺ ξυνόγαλου κι ἔτρουγάμι τρεῖς μαζὶ κι μὶ ἕνα χλιὰρ’. Χαψιὰ ἡ πρώτους. Χαψιὰ ἡ δεύτιρους. Χαψιὰ κι ἡ τρίτους. Κιὰ οἱ τρεῖς εἴχαμι τοὺ στόμα γιουμάτου. Τοὺ χλιάρ’ δούλιβι ἀγλήγουρα κι χουρὶς χασουμέρ’.
Ἔβαζάμι κι δεύτιρ’ φουρὰ ξυνόγαλου. Ποῦ νὰ φτάϊσ’ σι μᾶς τὰ μουρκούτχια μόνου μνιὰ γκούμπζα! Ἰμεῖς, ἀπ’ λέτι, ἄρμιγάμι, κι τὰ τραϊὰ χτυπχιοῦνταν. Σκώνουνταν οὑλόρθα στὰ πίσου τὰ πουδάργια τα κι χτυπχιοῦνταν μπλέκουντας κι τὰ κέρατα. Κι ἄειντι πάλι τοὺ ἴδγιου. Κάνα δγυὸ μάτουσαν κιόλα. Ἀλλὰ αὐτὰ στοὺ χαβᾶ τα. Ἔλειπαν μουνάχα αὐτὸν τοὺν κιρὸ τὰ γκισέμνια γιατὶ τἄχαν μὶ τὰ στεῖρα σιαπέρα σν Τσιπιτούρα.
Ἕναν κιρὸ ἔβαζάμι μαξοὺς τὰ κριάργια νὰ χτυπχιοῦντι κι ἦταν νὰ τὰ γλέπς κι νὰ τ’ ἀλπᾶσι. Ἂν δὲν τὰ βάρινάμι μὶ ‘ν κλοῦτσα στ’ μύτ’ θὰ σκουτώνουνταν.
- Ὦ ρα, μπάρμπα Βασίλ’. Πῶς λουγαργιαζέτι τοὺ γάλα στοὺ γαλόμιτρου, γιὰ νὰ παίρν’ ὅλ’ ἀπ’ εἶχαν σμιγμένα ἀποὺ λίγα γίδια ἢ πρόβατα, ρώτσι ἡ παπα Θανάϊσ’.
- Κοίτα παπαΝάτσιου νὰ σὶ πῶ. Σν οὐκᾶ δικιούμασταν νὰ πάρουμι πινῆντα οὐκάδις γάλα κι στοὺ καυκὶ πέντι οὐκάδις. Μέχρι νὰ πάρν ὅλ’ ἀπ’ εἶχαν σμίξ’ τοὺ βγιό τς πιρνοῦσαν εἰκουσιουχτὼ μὶ τριάντα μέρις κι τιλείουνι ἡ πρώτ’ ἀράδα. Ὕστιρα ἀρχινοῦσι ἡ δεύτιρ’ ἀράδα.
Ἀπάν’ σν ὥρα π’ τέλειουσι τ’ ἄρμιγμα, τὰ γίδγια ξέκαναν σιαπέρα κι ζγώνουντας σν καρότσα τ’ Τσέλιγγα μυρίσκαν τοὺ γιαρμᾶ μὶ τ’ ἅλας. Ἅμα μυρίσκαν αὐτάϊα, ἀρχίντσαν νὰ πχιαλοῦν σὰν παλαβὰ κα’ ‘ν ἁλαταριὰ ἀλλὰ τὰ ἀμπότσι ἡ κυρὰ Βασιλκή. Πῆραν οἱ δγυὸ τζιουμπαναραῖοι τὰ ταγάργια μὶ τ’ ἅλας κι τράβηξαν σιαπέρα κα’ τς Πέτρις. Ἰκεῖ τοὺ λέν’ στς Πέτρις ἢ στς Πάδις.
Ἔχ’ τρανὲς πλᾶκις κι κριάκουρα. Σιαὐτὰ ρίχν τοὺ γιαρμᾶ ἀνακατουμένου μὶ ἅλας κι ὕστιρα εἶνι νὰ χαζεύς βλέπουντα ἕνα τρανὸ γιδουκόπαδου νὰ πχιαλάη.
Τρέχν γιὰ νὰ προυλάβν πχοιὸ νὰ φτάσ’ πρώτου κι νὰ φᾶν ἅλας κι γιαρμᾶ. Ἀφοῦ τειλιών’ ἡ γιαρμᾶς κι τ’ ἅλας κι αὐτὰ κάθουντι ἰκεῖ κι ἀγλύφν τς πλᾶκις μόνου ν’ ἁρμυρίζ’ν. Τέλειουσάμι κι ἀπ’ ‘ν ἁλαταριὰ κι γυρνούσαμι πίσου στ’ στρούγγα.
Γυρνούσαμι κι ἰβλιπνάμι σιακάτ’ στοὺ Ζντιάν’. Ἀποὺ ἀπάν’ ἡ Τσιπιτούρα, τ’ Πασκάλ’ τοὺ χουράφ’, τοὺ Παλικρόκ’ σκιπασμένου μὶ τοὺν ἔρμου τοὺν Ἀμίαντου, π’ νὰ μὴ φαίνουνταν. Χάλασι ἰκείνους ἡ τόπους! Τὰ Γλυκουνέργια. Τὰ Κέδρα ὅπ’ βουσκούσαμι τὰ βόδγια κι τὰ μπλάργια μας. Τοὺ Λιάρου, τοὺν Κουκκίν’ τοὺν Ἀράπ’ τοὺν Τρανό, τοὺν Ἀράπ’ τοὺν Μκρό, τοὺν Γκέσ’. Παρακάτ’
εἴδαμι τ’ Ἀσκηταργιό, ὅπ’ ἔκουβάμι πουρναριὲς κι γαβριὰ μὶ τοὺν Βασίλ’ κι τοὺν ἀξάδιρφου τοὺ Κώτσιου τοὺν Θιουχάρ’ (ὤχ Κώτσιου μ’, 1953-31.7.2012). Σὰν παραπάν’ ἡ Γαϊτανόλακκας, ὅπ’ ἐψαχνάμι καμνιὰ μπάρα νὰ πχιοῦμι νιρό, ὅταν βουσκούσαμι τὰ βόδγια κι μᾶς ἄναβι ἡ ζέστα. Ἡ Τρανὴ ἡ Κουμμέν’ ἡ Ράχ’ μὶ τα τρανὲς τς πουρναριὲς. Κι ἰκεῖ ἔκουβάμι ξύλα.
Καθὼς ἰγλιπνάμι τ’ Ἀσκηταργιὸ μᾶς λιέει ἡ Ξινουβασιλάκς... «ἰκεῖα χαμπλὰ στ’ Ἀσκηταργιὸ ΑΣΚΗΤΙΨ’ Η ΠΑΝΑΓΙΑ ἕναν κιρὸ γιατιαὐτὸ κι τοὖπαν Ἀσκηταργιό!!!!». Κι ‘γὼ δάκρυσα γιὰ ‘ν ἁπλῆ θιουλουγία τ’. Ποῦ νὰ τὰ πῆς αὐτάϊα στς θιουλόγ’. Θὰ σὶ πάρν μὶ τς ματσοῦκις.
Κι μνιὰ οἰκουλουγικὴ παρατήρησ’ ἀπ’ ‘ν ἔκανι ἕνας Τσέλιγγας, ἀποὺ πῆγι ὥς τ’ διφτέρα δημουτικοῦ.
«Ἄ ρα παπᾶδις, δὲν εἶνι κρῖμα π’ χάλασαν τοὺν τόπου μὶ τοὺν Ἀμίαντου κι μὶ τὰ μπᾶζα τς... Σκέπασαν τοὺ Παλιουμανάστηρου. Ἰκείνου τοὺ τρανὸ τοὺ Πλατάν’ π’ ἤθιλνι πέντι ἄντρ’, γιὰ νὰ τοὺ χειργιάξν... Κι ἀποὺ κάτ’ μιριὰ π’ ἦταν γιμάτους καβούργια ἰκείνους ἡ βαλτότουπους. Κι ὅταν ἀνθοῦσαν οἱ βρουμουξυλιὲς κι οἱ κουτσιουπιὲς, α ρα, ἦταν σὰν νυφοῦλις στουλτζμένις. Τὶ νὰ πῆς μὶ τοὺν πουλιτισμό μας π’ χαλνάει τοὺν τόπου κι τς ἀνθρῶπ’. Ἰμένα μνιὰ χρουνιὰ π’ ἔβγαζι πουλὺ σκόν’ ἡ Ἀμίαντους μὶ χάθκαν τριακόσια γίδγια, μκρά, τρανά. Οἱ ἄλλ’ πάλι ἔρξαν μπᾶζα κι κόντιβαν νὰ σκιπάσν τ’ Μισαριὰ μὶ τοὺ κλαδὶ στ’ Δαχλὴ ‘ν Πέτρα. Τς εἶπα ἰτότις. Κάτστι καλὰ ρα. Μὴ ρίχτι μπᾶζα. Ὦ ρα γα.. τ’, θὰ σᾶς κάνου καταγγιλία. Ρίξτι τα πίσου στοὺ Γκρέμουρα. Κι ἔτσια ἀπ’ λέτι σταμάτσαν. Ἔτσια πάλι ἕναν κιρὸ εἶπα κι τοὺν παπα Φιλάριτου. Μὴν κόβς τς μουριὲς κι τς ‘μπδιὲς κάτ’ στοὺ Μιτόχ’ κι στ’ Ἀναβρυκά. Γιὰ τοὺ ἴδγιου τοὺν ἔδουσαν οἱ Καλιανιῶτις δικαπέντι χιλιάδις. Κι ‘γὼ τοὺν εἶπα θὰ σὶ δώσου εἴκουσ’ χιλιάδις, παπα Φιλάριτι, κι μὴν τς κόβς. Αὐτὲς στουλίζν τοὺν Κάμπου. Ὅλ’ τρῶν’ μοῦρις, μπίδγια κι σταφύλια ἀπ’ τς κληματσίδις. Σὶ τὶ ρα ἀμπουδοῦν αὐτάϊα τὰ δένδρα; Αὐτὰ εἶνι ἀκόμα ἀπ’ τοὺν Ἰλισσαίου κι ἀπ’ τς καλουέρ’ ἀποὺ ἦταν παλιὰ στοὺ Μαναστήρ’ στοὺ Ζντιάν’. Ὅταν ἡ παπαΦιλάριτους κόντιβι νὰ πιθάν’ μὶ φώναξι νὰ σχουρηθοῦμι π’ δὲν μὶ ἄκσι ἰτότι».
Κόντιβάμι νὰ φτάσουμι στ’ στρούγγα κι μᾶς εἶπι. «Νά. Τηρᾶτι. Τώραϊας κινάει τοὺ κουπάδ’ κι ἡ ἀξάδιρφους μ’ ἡ Ἀριστείδης τ’ Ξυνουγκουντῆ. Αὐτὸς τὰ ξικάν’ σιακάτ’ στ’ Τσάγκαρ’, στ’ Γκούβα, κι τὰ κλώθ’ στς Κατιρίντς τοὺ Λάκκου, στοὺ Μάλιου, στ’ Μπατᾶ, στ’ Βρουμόβρυσ’, στοὺ Σταυρό, στὰ Παλιάμπιλα κι ξανὰ τς πίσους. Τώρα λιγόστιψαν. Κι ποῦ εἶσι ἀκόμα; Γιουμάτους ἦταν κάπουτις ἡ τόπους ἀποὺ κουπάδγια, μαντριὰ κι στρούγγις. Γίδγια, πρόβατα κι γιλάδγια. Τώρα λιγόστιψαν κι λιγουστέβν’ ἀράδα ὅλα».
Ἔσκυψι κι πῆρι στοὺ χέρι τ’ ἡ Τσέλιγγας ἕνα σπασμένου στιφάν’ ἀπ’ εἶχι κριμασμένου ἕνα κυπρί. Τὰ στιφάνια π’ στιργιώνουμι κυπριὰ ἢ τσιουκάνια ἢ κουδούνια ἢ τράκις ἢ κούγκουλα κι τὰ κριμοῦμι στς γίδις ἢ στὰ τραϊὰ τὰ φκιάνουμι ἀπὸ βλαστάρ’ δρέϊνου ἢ πουρναρίσιου. Ἄλλ’ σὰν κι μᾶς αὐτοῦ σιαπέρα ἀπ’ τοὺ πουτάμ’ φκιάν’ τὰ στιφάνια ἀποὺ Τσουκνίδα π’ τ’ λέν’ κι Μπουρμπουλιά.
Ἕναν κιρὸ ἔφκιαναν καλὰ τσιουκάνια σν Κουζάν’. Τώρα αὐτάϊα π’ φέρν’ ἀπ’ ‘ν Τουρκία, εἶνι ψιεύτκα. Παράγγειλα τς μέρις αὐτέσια ἕνα τρανὸ τοὺ πχιὸ τρανὸ κουδούν’ κάτ’ σν Ἄμφισσα ἀποὺ κάν’ σαράντα χιλιάδις δραχμές. Τὰ παλιὰ ὅμους τὰ κυπριὰ κι τὰ κουδούνια λαλοῦσαν καλλίτιρα, εἶπι ἡ Τσέλιγγας.
Ἔφτασάμι στ’ στρούγγα κι βλέπουμι τὰ κτάβγια ν’ ἀκλουθοῦν μαζὶ μὶ τὰτρανὰ στοὺ κουπάδ’. Τὰ χούϊαξαν ὅμους λίγου κι τὰ γύρσαν πίσου, γιατὶ αὐτὸ εἶνι ἰπικίνδυνου. Μπουρεῖ νὰ τὰ φᾶν’ τὰ ἀλούπχια σιακάτ’ στὰ νουχτάργια κι στὰ γκριμούργια. Γιατιαὐτὸ κι τὰ μάβλιξαν πίσου στ’ στρούγγα, τἄρξαν κάμπουσου γάλα σὶ κάτ’ γκαμπράνια γιὰ νὰ πλανιφτοῦν κι νὰ κάτσν στ’ στρούγγα, ὅπους κι τ’ ἀπέτχαν.
Ἰδώϊας τειλιών’ ἡ ἰπίσκιψ’ ἀπ’ ἔκανάμι στ’ στρούγγα τ’ Ξινουβασιλάκ’, πιδὶ τ’ Ξινουϊάνν’ κι τς Σουλτάνας, 64 χρόνια ἔχ’ σήμιρα, κι ἔχ’ ὅλα μαζὶ γαλάργια κι στεῖρα κουντὰ στὰ 1200 γίδγια.
Τς χιριτοῦμι ὅλνους κι φέγουμι μὶ τοὺν παπα Θανάϊσ’, ἀφοῦ μᾶς φόρτουσαν στ’ αὐτουκίνητου κι ἕνα μπιτόν’ μὶ κάνα εἰκουσαριὰ κιλὰ γάλα γιὰ κέρασμα!
‘Ν Κυργιακὴ ὅμους τς 2 ἀπ’ τοὺν Μάρτ’ 2008 πάει κι ἡ Ξινουβασιλάκς. Μᾶς ἔφυγι γιὰ τοὺν ἄλλουν τοὺ κόσμου. Θιὸς σχουρέστουν.
Τοπικό Μικροβαλτινό Ιδίωμα - Από το βιβλίο του π. Νικηφόρου ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟΥ ΠΕΡΙΛΕΙΠΟΜΕΝΑ