ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Κοινωνική ζωή στην Σμύρνη έδινε στην Ελληνική Σμύρνη, τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα μιας ευρωπαϊκής πόλης που όμοιά της δεν υπήρχε σε όλη την Ανατολή.
Η έντονη κοινωνική ζωή στο Και, οι μεγάλες επαύλεις στις αριστοκρατικές συνοικίες και στα προάστια της, τα άνετα αστικά σπίτια στο κέντρο της και στην συνοικία της Πούντας και τα λαμπρά καταστήματά της στον Φραγκομαχαλά.
Ήδη πριν από τα τέλη του 17ου αιώνα, πλούσιοι Έλληνες της Σμύρνης είχαν εγκαταστήσει τις κατοικίες τους στον Φραγκομαχαλά και πολλοί από αυτούς έπαιρναν μέρος στις κοσμικές εκδηλώσεις που οργάνωναν οι ξένοι έμποροι.
Οι εμπορικές –επαγγελματικές σχέσεις των Ελλήνων της Σμύρνης με τους Ευρωπαίους επηρέασαν την γλώσσα τους, τις καταναλωτικές τους συνήθειες, τα χόμπι τους
ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Η παλιά Ελληνική ενδυμασία εκτοπίστηκε από το Ευρωπαϊκό κουστούμι στους παλιούς κατοίκους της Σμύρνης και στους νέους που ερχόταν από άλλα μέρη και έμεναν πλέον στην πόλη
Οι ευκατάστατες Σμυρνιές από την άλλη προμηθεύονταν τα φορέματα τους από Παρισινούς οίκους. Η πολυτέλεια και η φιλαρέσκεια των γυναικών γινόταν αντικείμενο συζητήσεων από επισκέπτες που έφθαναν από άλλες περιοχές.
ΧΩΡΟΙ ΑΝΑΨΥΧΗΣ
Η προκυμαία του και μετ την κατασκευή της ήταν ο καθημερινός τόπος αναψυχής των Σμυρναίων αφήνοντας τους παλιούς αντίστοιχους χώρους που χρησιμοποιούσαν για τον ίδιο σκοπό, Πούντα, Μέλης ποταμός, Αγγλική Σκάλα τα Περιβόλια κ.α.
Το Καρατάσι, Καραντίνα, Γκιοζτεπέ, Κοκάργιαλι, Αγία Τριάδα, Πετρωτά, Κορδελιό ήταν κάποιοι τόποι του παραθερισμού.
Για τις μετακινήσεις τους έξω από την πόλη οι πιο εύπορες οικογένειες χρησιμοποιούσαν τις ιδιωτικές τους άμαξες και οι υπόλοιπες τον σιδηρόδρομο ή τα βαποράκια
Σύχναζαν σε πολλές και διάφορες λέσχες που είχαν δημιουργηθεί.
ΛΕΣΧΕΣ
Οι λέσχες ήταν ιδιότυποι σωματειακοί φορείς ξένω Ελλήνων ή μικτέςείχαν προσδιορισμένο αριθμό μελών που διακρίνονται στις περισσότερες περιπτώσεις σε τάξεις με κριτήρια κοινωνικά ή επαγγελματικά.
ΛΕΣΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
--- "Ιωνική Λέσχη"
Πρώτος που φέρεται να ίδρυσε κοινωνικό πνευματικό κέντρο ήταν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, που ίδρυσε την "Ιωνική Λέσχη" που διατηρήθηκε μέχρι το 1922.
--Το "Μουσείο"
Ακολούθησε η λέσχη του "Μουσείου" το 1838,
-- "Φιλολογικό Μουσείο"
Ακολούθησε η λέσχη του "Φιλολογικού Μουσείου το 1854.
-- Ακολούθησε ο "Σύλλογος προς διάδοση των ελληνικών γραμμάτων" ,
-- Μετά η λέσχη του σύλλογου "Όμηρος", που εξέδιδε και ομώνυμο περιοδικό.
--Και ηλέσχη του ομίλου φιλότεχνων Σμύρνης το 1916
ΛΕΣΧΕΣ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΣΑΝΟΤΟΛΙΣΜΩΝ
Ευρωπαϊκή Λέσχη -Εμπορική Λέσχη - Λέσχη των Κυνηγών - Αψηλή Λέσχη των Κυνηγών -Σπόρτινγκ Κλαμπ» ‘η «Γυμναστικός Κύκλος -Χαμηλή Λέσχη των Κυνηγών- Όμιλος Ερετών -Μικρασιατική Λέσχη.
ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ
Οι εικαστικές τέχνες είχαν φθάσει σε υψηλό επίπεδο και Σμυρνιοί δημιουργοί τόσο στην Σμύρνη μέχρι το 1922 ,άλλα αργότερα στην Ελλάδα που έφθασαν σαν πρόσφυγες διέπρεψαν έχοντας δημιουργήσει αξιόλογα έργα όπως για παράδειγμα
Έκτωρ Δούκας (1885-1969), ζωγράφος
Κωνσταντίνος Φανέλλης (1791-1863), ζωγράφος και αγιογράφος
Θωμάς Θωμόπουλος (1873-1937), γλύπτης και ακαδημαϊκός
Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955), ζωγράφος
Ορέστης Κανέλλης (1910-1979), ζωγράφος
Μίνως Αργυράκης (1920-1998), ζωγράφος, σκιτσογράφος και σκηνογράφος
ΘΕΑΤΡΟ
Οι Σμυρνιοί λάτρευαν το θέατρο.
Οι ερασιτεχνικές παραστάσεις δίνονται είτε από μέλη των διαφόρων συλλογικών οργάνων, είτε συστήνονταν ανεξάρτητοι φιλοδραματικοί σύλλογοι για να υπηρετήσουν το θέατρο
Στον κύκλο της ερασιτεχνικής δράσης εντάσσεται και η σχολική θεατρική δραστηριότητα με προεξέχοντες τους μαθητές της Ευαγγελικής Σχολής που μετέχουν στην κίνηση για την αναβίωση του αρχαίου δράματος παίζοντας Οιδίποδα Τύραννο σε μετάφραση Ν. Κοντόπουλου (1870) και Μήδεια στο πρωτότυπο (1898).
Υπολογίζεται ότι η πρώτη παράσταση, έγινε το 1657, μετά την κατάκτηση από τους Τούρκους, αναφερόταν σε αρχαίο Ελληνικό έργο και πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό προξενείο.
Μέχρι τον 19ο αιώνα έρχονταν κυρίως Ιταλικοί και Γαλλικοί θίασοι-οπερέτες, άλλα στη συνέχεια δημιουργήθηκαν ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες Ελλήνων, που εξελίχθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
ΑΙΘΟΥΣΕΣ
Ολη αυτή η έντονη θεατρική ζωή κατέστησε επιτακτική τη δημιουργία θεατρικών χώρων κατάλληλων να δεχτούν τους ελληνικούς και ξένους θιάσους.
1775
Πρώτο θέατρο έγινε στον Φραγκομαχαλά το 1775 που κάηκε στο Ρεμπελιό της Σμύρνης το1799
1830
Ακολουθησέ το Θέατρο της Μαντάμας στον Μπουτζά, όπου έδιναν παραστάσεις ξένοι θίασοι στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα .
1841
Κτίζεται το το θέατρο Ευτέρπη, το πρώτο μεγάλο θέατρο της Σμύρνης, 300 θέσεων και δύο θεωρείων.
1862
Ακολουθούν το θέατρο Καμεράνο ή Θέατρο Σμύρνης το 1862 που καταστρέφεται από πυρκαγιά το 1884,
Το Θέατρο Σμύρνης κτίζεται από την αρχή το 1911, και η Σμύρνη αποκτά ένα από τα ωραιότερα και κομψότερα θέατρα των Βαλκανίων και της Ανατολής,
* Θέατρο Κραίμερ.
Βρικσκόταν στην παραλια του Και
Θερινα θέατρα
Τα θερινά θέατρα ήταν :
*Αλάμπρα- Ελδοράδο,
Αλάμπρα, Ελδοράδο, που αργότερα μετονομάστηκε σε Απόλλων, Κονκόρδια που το 1886 διαρρυθμίζεται σε χειμερινό
* Θέατρο της Προκυμαίας
Θέατρο της Προκυμαίας, το κατόπιν θέατρο Παρθενών.
* Σπόρτιγκ Κλαμπ
Το 1894 ανεγείρεται το θέατρο Σπόρτιγκ Κλαμπ στη θέση του παλαιότερου θεάτρου Ολύμπια ευρωπαϊκών προδιαγραφών με 600 θέσεις, που το 1920 μετονομάζεται σε θέατρο Κυβέλης προς τιμή της μεγάλης ηθοποιού και αποτελεί τον πυρήνα της θεατρικής ζωής μέχρι την καταστροφή.
* Θέατρο Σπλέντιτ
*Θέατρο Γκαίϋ,
Κτίζεται το 1909 και αργότερα μεταβαπτίζεται σε Ίριδα
ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΘΕΑΤΡΑ
Παράλληλα με τα θέατρα, παραστάσεις δίνονταν και σε καφενεία
Δύο από αυτά μετετράπησαν αργότερα σε θέατρα
* Καφενείο Κιβωτός.
* Θέατρο Λουκά
Το καφενείο του Λουκά (Θέατρο Λουκά ή Θέατρο Σμύρνης) και
* Θέατρο Παράδεισος
Ττο καφενείο Μπέλλα-Βίστα (θέατρο Παράδεισος).
* Θέατρο Χαβούζας
Την αυγή του 20ου αιώνα κτίζεται το Θέατρο Χαβούζας (1900) στον Μπουρνόβα,
Αλλα μικρά θέατρα, συνήθως θερινά ξεπρόβαλλαν σε διάφορα προάστια και συνοικίες της πόλης, (στο Κορδελιό, στο Μπουτζά, στο Γκιοζ Τεπέ, στην Τερψιθέα, στη συνοικία της Ευαγγελίστριας και στη συνοικία Ταμπάχανα του Αγ. Δημητρίου). όπου φιλοξενούνται συνήθως δευτερεύοντες θίασοι
Τα χρόνια της τουρκοκρατίας στον σημερινό Ελλαδικό χώρο τα θέατρα και οι θεατρικές παραστάσεις ήταν ελάχιστες .
Αντίθετα, στα δύο μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού, στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, υπήρχε σημαντική θεατρική δραστηριότητα.
*ΘΙΑΣΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ κ. α.
Τον 19ο αιώνα θίασοι από την Αθήνα αλλά και την Κων/πολη επισκεπτόταν την Σμύρνη γνωρίζοντας πάντα επιτυχία
Θίασος Διον. Ταβουλάρη, 1866
Θίασος Μένανδρος. Από 1866-1906 πάρα πολλές φορές
Θίασος Αλεξιάδης . Από το 1869, , 1889 πολλές φορές.
Θίασος Μιχαήλ Αρνιωτάκη 1884, 1886.
Θίασος Νικόλαου Λεκατσά 1884, 1906
Θίασος Αικ. Βερώνη (Κων/πολη) 1889 1912 πάρα πολλές φορές
Όλα τα είδη του θεάτρου αναπτύχθηκαν στην εξελιγμένη πνευματικά και όχι μόνον Σμύρνη.
* ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΘΙΑΣΟΙ ΠΡΟΖΑΣ
Ελληνικοί θίασοι πρόζας που απαντώνται στη Σμύρνη είναι χρονολογικά οι ακόλουθοι:
Θίασος Νικ. Καρδοβίλλλη (1891, 1894, 1901, 1902, 1907, 1909),
Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου (1895, 1904, 1905, 1908, 1910),
Ευάγγελου Παντόπουλου (1891, 1908),
Δημητρίου Κοτοπούλη (1899, 1900, 1903, 1904, 1906),
η Νέα Σκηνή Κων/νου Χρηστομάνου (1902, 1903), Περικλή Χριστοφορίδη (1903), Ευτύχιου Βονασέρα (1903),
Θωμά Οικονόμου (1907 και 1910 με το θίασο της Κυβέλης), Αναστ. και Ελένης Απέργη (1907, 1909, 1910, 1911),
Ελεωνόρας Λοράνδου (1908),
Κυβέλης Αδριανού (1909, 1910, 1911, 1912, 1914, 1919, 1920)
, Μαρίκας Κοτοπούλη-Τηλέμαχου Λεπενιώτη (1910),
Νίκα-Φυρστ (1910, 1914),
ο Σύνδεσμος Ελλήνων Ηθοποιών (1911),
ο θίασος Ζαχαρία Μέρτικα (1914-1920), Σωτηρίας Ιατρίδου (1920),
η Εταιρία του Ελληνικού Θεάτρου (1920)
ο θίασος των αδελφών Νέζερ (1922)
* ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΙΑΣΟΙ ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΟΣ
Ωδικός Θίασος με επικεφαλής το βαρύτονο Ροδόπουλο 1886 και
Ο θίασος του Διον. Λαυράγκα 1905,1908,1911)
Ο θίασος του Ιω. Παπαϊωάννου 1909, 1910, 1912, 1920, Σμυρνίος
ΘΙΑΣΟΙ ΟΠΕΡΕΤΤΑΣ
Θίασος Ελληνικής Οπερέττας το 1911 ,
Θίασος Οπερέττας Γεωρ. Λαγκαδά το 1913 και
Θίασος Οπερέττας Ελλης Αφεντάκη 1919, 1920, 1922.
-- Συγγραφείς -Σκηνοθέτες
Λαίλιος Καρακάσης θεατρικός συγγραφέας και ποιητής
ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Η επιλογή των έργων που παρουσίαζαν οι θίασοι ήταν υψηλού επίπεδου ανάλογου του πνευματικού και μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων της Σμύρνης όπως:
Μεγάλων κλασσικών: Σαίξπηρ, Μολιέρου, Γκολντόνι, Γκαίτε, Σίλλερ
* Γνωστών μυθιστορημάτων της εποχής :Η κόρη του Ραβίνου, Οι δύο λοχίαι, Αι δύο ορφανοί, Η μοσχομάγκισσα των Παρισίων, κ.ά),
* Ελλήνων δημιουργών : Ζαμπέλιου, Αλ. Ραγκαβή, Δημ. Βερναρδάκη, Σπ. Βασιλειάδη
* Κωμωδιών : Αγγ. Βλάχου, Νικ. Ζάνου, X. Αννινου κ. ά.)
* Εθνικού προσανατολισμού:
Το 1908 παίχθηκε ''Ο ήρως της Μακεδονίας,'' ο '' Παύλος Μελάς '' Και ο ''- Θεόδωρος Κολοκοτρώνης'' το 1909- -
Οι '' Λύκοι της Μακεδονίας '' το προφητικό '' Ξερίζωμα της φυλής'' του Παντελή Καψή.και το η'' Πατρίς '' του Παύλου Νιρβάνα
Στο ξένο λυρικό θέατρο υπήρχαν Παραστάσεις της «Τραβιάτα», του «Φάουστ» και του «Ριγκολέτο» από ελληνικούς μελοδραματικούς θιάσους εναλλάσσονται με ελληνικά μουσικά έργα, όπως ο «Υποψήφιος βουλευτής» του Σπ. Ξύνδα
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Την ίδια περίοδο λειτουργούσε πλήθος κινηματογράφων
Ονόματα Αστήρ,Μέλης Παλλάς,Πάνθεον, Παρισίων, Φοίνιξ ,Πάτε και ακόμη το Θέατρο Σμύρνης που τον χειμώνα γινόταν αίθουσα κινηματογράφου ΣΙΝΕ ΠΑΤΤΕ στην Προκυμαία της Σμύρνης
-- Ηθοποιοί
Φυσικό ήταν όλη αυτή η θεατρική κίνηση να δημιουργήσει, εκτός από καλούς θεατές, και σημαντικούς θεατρίνους. Σμυρνιοί ήταν οι μεγάλοι
Μήτσος Μυράτ,(1878-1964),
Κυβέλη Ανδριανού, (1887-1978) ,
Βασίλης Αργυρόπουλος, ( 1894 - 1953)
Ζαζά Μπριλάντη Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1900.
Γιώργο Γληνό (1895-1966)
Κωνσταντίνος Σαγιώρ (1867-1910),
Γιάννης Φέρμης (1921-1999),
αλλά και τους Μάριο Παλαιολόγο , Αλεξάνδρα Καλλινέα, Αντ. Τζινιόλη,
Βασ. Δενδρινού, Στάσα Αμηρά, Ιω. Στυλιανόπουλο, Χρισ. Χειμάρα κ.ά.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Από την αρχαιότητα μέχρι την έλευση τους στην Ελλαδα μετα την καταστροφή πολλοί Σμυρνιοί ξεχώρισαν και αναδείχθηκαν ως άνθρωποι τω γραμμάτων .
Ξεκινώντας από τον Όμηρο και φθανοντας μέχρι τον Νομπελίστα Σεφερη καί οχι μόνον θα συναντήσουμε πολλούς Σμυρνίους που τίμησαν τα Ελληνικά γράμματα όπως ήταν οι :
Όμηρος (8ος αιώνας π.Χ.), συγγραφέας των ποιητικών κειμένων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας
Έρμιππος ο Σμυρναίος, περιπατητικός φιλόσοφος (τέλος 3ου αι. π.Χ.)
Θέων ο Σμυρναίος (70-135 μ.Χ.), μαθηματικός και Πλατωνικός φιλόσοφος
Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833), φιλόλογος και διαφωτιστής
Ικέσιος Λάτρης (1799 - 1881), λόγιος, αγωνιστής του 1821 και πολιτικός.
Παύλος Καλλιγάς (1814-1896), νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός
Δημήτρης Γληνός (1882-1943), εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός
Παύλος Καλλιγάς (1814-1896), νομικός, ιστορικός, λογοτέχνης και πολιτικός
Στέλιος Σπεράντζας (1888-1952), γιατρός και ποιητής
Γιώργος Σεφέρης (1900-1971), νομπελίστας ποιητής
Κοσμάς Πολίτης (1888-1974), πεζογράφος
Ιωάννης Δεσποτόπουλος (1903-1992), πρωτοπόρος αρχιτέκτονας
Γιώργος Κατραμόπουλος (1904), συγγραφέας
Ιωάννα Τσάτσου (1909-2000), ποιήτρια
Θέων Σπανούδης (1915-1986), λοχοτέχνης και κριτικός τέχνης
Γιώργος Γεραλής (1917-1996), φιλόλογος και ποιητής
Έλλη Παππά (1920-2009), δημοσιογράφος και συγγραφέας
ΜΟΥΣΙΚΗ
Σε όλη αυτή την ενασχόληση των Σμυρνιών στις τέχνες και τα γράμματα δεν μπορούσαν να λείψουν η μουσικοί και οι άνθρωποι της
Απόδειξη των λαμπρών μουσικών που υπήρχαν ήταν η έλευση τους στην Ελλάδα το 1922 ως προσφύγων που διέπρεψαν ως μουσουργοί, σύνθετες, τραγουδιστές όπως :
Μουσικοί
Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962), μουσουργός
Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984), συνθέτης, μουσικός και μαέστρος
Ζοζέφ Κορίνθιος (1908-1992), τραγουδοποιός και μαέστρος
Σπύρος Περιστέρης (1900-1966), μουσικός και συνθέτης
Απόστολος Χατζηχρήστος (1901-1959), ρεμπέτης
Παναγιώτης Τούντας (1886-1942), ρεμπέτης
Ρίτα Αμπατζή (1914-1969), ρεμπέτισσα
ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΠΑΙΔΕΙΑ
Πριν από την καταστροφή από το 1890 είχαν ιδρυθεί σωματεία με στόχο την μουσική παιδεία όπως
ΟΡΦΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Το 1890 ιδρύεται ο «Ορφέας» με σκοπό «τη μουσική και γυμναστική διαπαιδαγώγηση των μελών του», Προτεραιότητα του η μουσική παιδιά μια και τα πρώτα οκτώ χρόνια η μουσική καλλιέργεια υπερτερούσε της αθλητικής άσκησης
Ο Ορφεύς απέκτησε μουσικά όργανα, δωρεά του λυκειάρχη Αρώνη και επί οκτώ χρόνια καλλιέργησε τη μουσική παραμερίζοντας την αθλητική δραστηριότητα. Η ορχήστρα του συλλόγου περιλάμβανε κιθάρες, μαντολίνα, πιάνο, αρμόνιο και χάλκινα.
Συνήθως, οι συναυλίες είχαν και λογοτεχνική πινελιά, στην οποία τα πρώτα χρόνια συμμετείχε ο ποιητής Στίλπων Πιττακής.
Στις 23 Απριλίου 1891, εορτή του Αγ. Γεωργίου, έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση η ορχήστρα και η χορωδία του σωματείου, γοητεύοντας τους Σμυρνιούς.
Το Μάιο του 1893 ογδονταμελής αντιπροσωπεία του Ορφέα με επικεφαλής τον ιατρό Τάσο Γιοβανώφ συμμετείχε σε εκδηλώσεις στη Λέσβο προσκαλεσμένη της λέσχης «Πρόοδος». Μάλιστα δόθηκε δεξίωση στο Κιόσκι της Μυτιλήνης.
Η τελευταία συναυλία του Ορφέα έγινε στην Ελληνική Λέσχη Σμύρνης ενώπιον 800 θεατών. Η χορωδία, που διεύθυνε ο Γ. Οικονομάκος, ερμήνευσε αποσπάσματα από το μελόδραμα «Ναβουχοδονόσωρ» με συνοδεία πιάνων και αρμόνιου.
--ΑΠΟΛΛΩΝ
Το 1891 ιδρύεται ο «Απόλλωνας» αρχικά ως πνευματικός και μουσικός σύλλογος,
Το 1901 πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά «Απολλώνιοι αγώνες», που θα λάβουν ετήσια μορφή, ενώ παράλληλα οργανώνονταν από τον Σύλλογο εκδηλώσεις μουσικού, φιλολογικού και ιστορικού χαρακτήρα, καθώς και λογοτεχνικοί διαγωνισμοί.
