Στις 24 Οκτωβρίου 2008 έφυγε από τη ζωή ο αείμνηστος δάσκαλος Ηλίας Λαμπρέτσας. Το γεγονός αυτό μας το υπενθύμισε ο πάντα δραστήριος και μοναδικός Γεώργιος Μαστρογιαννόπουλος, με ανάρτηση στην ηλεκτρονική εφημερίδα του Μικροβάλτου.
Με τη συμπλήρωση δεκαετίας από την εκδημία του πολυσέβαστου δασκάλου και τιμώντας την ιερή μνήμη του, είναι κατάλληλη η στιγμή να αναλογιστούμε την προσωπικότητα και το έργο του ανθρώπου που ανάλωσε τον εαυτό του στο λειτούργημα του εκπαιδευτικού και στην κοινωνική προσφορά.
Η αναφορά θα είναι ατελής και υποκειμενική, αλλά θα προσπαθήσω αυτά που θα αναφέρω να είναι ψηλάφηση της πραγματικότητας.
Χαρισματικός άνθρωπος. Ο Ηλίας Λαμπρέτσας στη συνείδηση των συνανθρώπων καταγράφεται ως μεγάλος και σπουδαίος. Υπήρξε ένας ιδανικός δάσκαλος με επιβλητικό παράστημα, ένας χαρισματικός άνθρωπος με όραμα. Και όλοι σήμερα αναπολούμε και μνημονεύουμε, ευγνωμονούμε και ευχαριστούμε τον υπέροχο άνθρωπο, τον ακαταπόνητο και ακάματο δάσκαλο. Κύρια γνωρίσματα της προσωπικότητάς του ήταν η σεμνότητα, το ανεπιτήδευτο του ήθους του, η λεπτότητα των τρόπων του, το μειλίχιο του χαρακτήρα του. Συμπεριφερόταν σε όλους με αξιοπρέπεια και σεβασμό. Αγαπούσε τους ανθρώπους και φερόταν σε όλους με τον ίδιο τρόπο που ήθελε να συμπεριφέρονται στον ίδιο. Αγαπούσε το υπέροχο λειτούργημα του εκπαιδευτικού, εργαζόταν με ευσυνειδησία και δίδασκε με πάθος και ενθουσιασμό τους μαθητές του. Είχε συνειδητοποιήσει πολύ καλά την αποστολή του και εργαζόταν σκληρά για να επιτύχει τους στόχους του. Είχε επιστημονική συγκρότηση και εγκυκλοπαιδική μόρφωση, πλήρη γνώση του αντικειμένου του, εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στο έργο του.
Πρότυπο δασκάλου και παιδαγωγού. Ο αείμνηστος δάσκαλος ήταν μια ολοκληρωμένη παιδαγωγική προσωπικότητα, με πολλές ικανότητες και χαρίσματα. Πρότυπο δασκάλου και παιδαγωγού. Διέθετε διαχρονικές αρετές, οι οποίες τον έκαναν ξεχωριστό και επέδρασαν καταλυτικά στους μαθητές του. Η σοβαρότητα, η αξιοπρέπεια, η μεθοδικότητα, η εργατικότητα ήταν βασικά χαρακτηριστικά του. Στο πρόσωπό του συναντώνταν η ευγένεια της ψυχής, η ακεραιότητα του χαρακτήρα και η ανεξαρτησία της γνώμης. Αγαπούσε τα παιδιά, αγαπούσε το έργο του. Λάτρευε αυτό που έκανε. Με στοργή και αγάπη στεκόταν στο πλευρό των μαθητών του, μεριμνούσε για τη δημιουργία κλίματος ηρεμίας και αγάπης μεταξύ τους. Στους μαθητές του έδινε όλο το είναι του και γινόταν ο άξονας της ζωής του. Ήταν προσιτός, διαλλακτικός και στοργικός μαζί τους. Καθοδηγούσε, δεν επιβαλλόταν, επιβράβευε την προσπάθεια. Δεν αρκούνταν σε μια στεγνή διδασκαλία, αλλά την συνόδευε με ιστορίες, εικόνες, επεξηγήσεις και παραδείγματα. Δεν μιλούσε μόνο, δεν εξηγούσε, δεν έδειχνε, αλλά απέπνεε αισιοδοξία και ενέπνεε σεβασμό. Γι’ αυτό ήταν μεγάλος δάσκαλος. Δίδασκε με υπομονή και επιμονή και είχε την ικανότητα να μαγεύει τους μαθητές, οι οποίοι με προσοχή και ενθουσιασμό παρακολουθούσαν τα μαθήματα. Αποτέλεσμα των άοκνων προσπαθειών του, της επιμονής και υπομονής, ήταν πλήθος μαθητών του να επιτύχουν σε όλους τους τομείς των επιστημών και να προοδεύσουν σε όλους τους κλάδους της ζωής. Η υπομονή και η επιμονή έχουν επιτύχει περισσότερα στον κόσμο από ό,τι οι έξυπνες ιδέες.
Υπόδειγμα συμπεριφοράς. Ο χαρισματικός δάσκαλος δεν δίδασκε μόνο αυτά που ήξερε, αλλά και αυτό που ο ίδιος ήταν. Ό,τι δίδασκε και νουθετούσε τους μαθητές του, το εφάρμοζε. Υπήρχε συνέπεια λόγων και έργων. Το ήθος του δίδασκε από μόνο του και ήταν η καλύτερη διδασκαλία από το στεγνό μάθημα. Για το λόγο αυτό φρόντιζε η συμπεριφορά του να είναι τύπος και υπογραμμός. Οι μαθητές του παρατηρούσαμε και παραδειγματιζόμασταν από την συμπεριφορά του δασκάλου μας, διδασκόμασταν και προσπαθούσαμε να τον μιμηθούμε. Βλέπαμε τις ενέργειες και αντιδράσεις του μέσα και έξω από το σχολείο και αυτές επιδρούσαν καταλυτικά σ’ εμάς. Είναι άλλο πράγμα να ακούς λόγια και άλλο να βλέπεις έργα, σωστές πράξεις. Εύστοχα ελέχθη ότι οι νέοι σήμερα δεν έχουν ανάγκη από συμβουλές, παραδείγματα χρειάζονται. Εξάλλου, όσο βοηθάει το καλό παράδειγμα, δεν βοηθούν τα πολλά διαβάσματα. Με την έντιμη και ειλικρινή συμπεριφορά του κέρδιζε την εμπιστοσύνη των μαθητών του και αποτελούσε γι’ αυτούς ζωντανό πρότυπο ηθικής. Αποτελούσε υπόδειγμα συμπεριφοράς, παράδειγμα προς μίμηση. Προσέφερε αγωγή, γνώσεις, παιδεία αφιλοκερδώς, τόσο με τη διδασκαλία, όσο και με την προσωπική του ζωή. Κυκλοφορούσε και «μετέδιδε το φως της ψυχής του».
Ευαίσθητος σε θέματα πολιτισμού. Ο μακαριστός δάσκαλος διακρινόταν από ευαισθησία σε θέματα οικολογίας και πολιτισμού, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης και καλαισθησίας στους μαθητές. Αναλάμβανε την διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, σχολικών εορτών, καθώς και την εκφώνηση ομιλιών στις εθνικές επετείους, κατά τις οποίες οι μαθητές τραγουδούσαν ελληνικά τραγούδια, απήγγειλαν ποιήματα και έπαιζαν θεατρικά έργα, σχετικά με τη ζωή και το έργο ελλήνων αγωνιστών και ηρώων. Με τις εκδηλώσεις αυτές, οι οποίες αποτελούσαν πολιτιστικά γεγονότα, καλλιεργούνταν το εθνικό συναίσθημα και το θρησκευτικό πνεύμα. Τις εκδηλώσεις παρακολουθούσαν όλοι οι κάτοικοι με υπερηφάνεια και ενθουσιασμό, βλέποντας την πρόοδο και τις δεξιότητες των παιδιών τους. Παράλληλα, οι μαθητές, με τη συμμετοχή τους στις παραστάσεις, καλλιεργούσαν αρμονικά το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα τους, ανέπτυσσαν το πνεύμα φιλίας και συνεργασίας με τους άλλους.Στις προτεραιότητες του αγαπημένου μας δασκάλου περιλαμβανόταν και η διδασκαλία της μουσικής με ελληνικά τραγούδια και εκκλησιαστικούς ύμνους, καθώς και ο τακτικός εκκλησιασμός των μαθητών, με συνέπεια όλοι οι μαθητές να γνωρίζουν το νόημα και τη σημασία των εθνικών επετείων και των μεγάλων θρησκευτικών εορτών (Χριστούγεννα, Πάσχα, Ακάθιστος Ύμνος, κλπ), της Κυριακής Προσευχής (το «Πάτερ ημών») και του Συμβόλου της Πίστεως (το «Πιστεύω»). Μεριμνούσε για την αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη του σώματος με τη γυμναστική και τη διοργάνωση γυμναστικών εκδηλώσεων.Με την αρωγή και συμπαράσταση της συζύγου και συναδέλφου του δασκάλας, Σοφίας Νατσιοπούλου, καθοδηγούσε τους μαθητές να ασχολούνται με την καλλιέργεια του σχολικού κήπου, τη φύτευση λουλουδιών και δένδρων. Με όλες τις δραστηριότητες εκπολιτίζονταν η ψυχή, καλλιεργούνταν οι αισθήσεις των μαθητών και εμπλουτίζονταν με εμπειρίες μέσα από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Σύμβουλος και συμπαραστάτης. Παράλληλη με το εκπαιδευτικό του έργο υπήρξε και η κοινωνική του προσφορά. Εκτός από δάσκαλος, ήταν αληθινά για όλους πατέρας, φίλος και προστάτης. Αθόρυβος και πάντα πρόθυμος να βοηθήσει, να συμβουλεύσει, να συμπαρασταθεί σε όσους προσέτρεχαν σ’ αυτόν για βοήθεια. Συνδέθηκε με τους ανθρώπους, έζησε τους καημούς και τους πόθους τους και μοιράστηκε μαζί τους τις χαρές και τις λύπες τους. Οι σχέσεις του ήταν πάντα αγαστές με όλους και εργάσθηκε με ανιδιοτέλεια για το κοινό καλό. Αγάπησε τον κόσμο και αγαπήθηκε από όλους. Από την πρώτη στιγμή με το ήθος του και την προσωπικότητά του κέρδισε το σεβασμό και την εκτίμηση όλων, μικρών και μεγάλων. Η διάκριση, η ευγένεια και η πραότητα κοσμούσαν τη συμπεριφορά του απέναντι όλων. Ο εκλιπών ταύτισε το όνομά του με τον τόπο μας και την κοινωνική προσφορά. Το έργο του είναι ανυπολόγιστο, εάν αναλογιστούμε ότι ήλθε στο Χωριό μας λίγα χρόνια μετά τη γερμανική κατοχή και τη λήξη του αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου. Το έτος 1952, που ήλθε, το Χωριό ήταν καθημαγμένο από τις φοβερές καταστροφές που είχε επιφέρει η γερμανική λαίλαπα και μετρούσε τις πληγές που είχε αφήσει ο φρικτός εμφύλιος πόλεμος. Οι φιλήσυχοι κάτοικοι του Μικροβάλτου με υπομονή αντιμετώπιζαν τον πόνο, τη φτώχεια και τη δυστυχία, με αισιοδοξία προσπαθούσαν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής. Για την αντιμετώπιση των δυσκολιών είχαν την αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση του νέου δασκάλου, ο οποίος τους αγκάλιασε όλους με αγάπη και έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του γενικού καλού. Και «όταν της κοινωνίας ανοίξει η αγκαλιά, έχει νικήσει η ζωή, έχει νικήσει η ανθρωπιά». Στις δύσκολες στιγμές ήταν η ελπίδα τους και το στήριγμά τους.
Συγγραφικό έργο. Εφάμιλλο με το εκπαιδευτικό υπήρξε και το συγγραφικό του έργο. Στην όλη δράση του αείμνηστου δασκάλου συγκαταλέγεται και το έντονο ενδιαφέρον του για την τοπική ιστορία και τις λαϊκές παραδόσεις της περιοχής. Έγραψε και δημοσίευσε πολλά άρθρα ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Κορύφωση της συγγραφικής του δραστηριότητας αποτελεί η έκδοση των βιβλίων 1) «Ο Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιος Ματουλόπουλος», ο οποίος καταγόταν από το Μικρόβαλτο (από το γένος Καβουρίδη), ήταν ο πρώτος μητροπολίτης με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ενδιαφέρθηκε για την εξάλειψη της αμάθειας και τη μόρφωση των ανθρώπων της περιοχής μας, καθώς και για την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου και του ηθικού τους κατά τη δύσκολη περίοδο των αρχών του εικοστού αιώνα και του Μακεδονικού Αγώνα. 2) «Το Μικρόβαλτο», το οποίο αποτέλεσε το έργο της ζωής του και στο οποίο με γλαφυρότητα και πληρότητα καταγράφει την ιστορία, τη λαογραφία, τα ήθη και τα έθιμα του Μικροβάλτου. Η συγγραφή των βιβλίων ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων ερευνών και συλλογής στοιχείων με πολλές δυσκολίες και πολύ κόπο. Το δεύτερο βιβλίο το προσέφερε αφιλοκερδώς στο Δημοτικό Διαμέρισμα Μικροβάλτου και εκχώρησε σ’ αυτό όλα τα συγγραφικά του δικαιώματα. Για την μεγάλη του προσφορά προς το Μικρόβαλτο και την ευρύτερη περιοχή, δικαίως ο τότε Δήμος Καμβουνίων και το Δημοτικό Διαμέρισμα Μικροβάλτου τον τίμησαν σε εκδήλωση που διοργάνωσαν στις 6 Μαϊου 2001 για το σκοπό αυτό στην πλατεία του Χωριού κατά την παρουσίαση του βιβλίου του, κατά την οποία του επιδόθηκε και τιμητική πλακέτα. Στην εκδήλωση αυτή είχα τη χαρά και την τιμή να μιλήσω για την προσωπικότητα και το έργο του. Παρά τη βεβαρυμμένη υγεία του παρέστη ο ίδιος και με την σύζυγό του παρακολούθησε όλη την εκδήλωση, λάμποντας από χαρά για την αναγνώριση του έργου του, την παρουσία επισήμων, όλων των κατοίκων του Μικροβάλτου, πάρα πολλών μαθητών του και πλήθους κόσμου από την ευρύτερη περιοχή τω Καμβουνίων. Έχω τη γνώμη ότι, ως ένδειξη τιμής για την σημαντικές υπηρεσίας του, πρέπει ο δρόμος που οδηγεί προς το σπίτι του να ονομασθεί «οδός δασκάλου Λαμπρέτσα Ηλία». Η ονομασία αυτή θα κρατήσει αιώνια τη μνήμη του, για να υπενθυμίζεται η συμβολή του στην παιδεία και στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος.
Επίμετρο: Ο Ηλίας Λαμπρέτσας, όπως ο ίδιος δήλωνε, αγάπησε το Χωριό σαν δεύτερη πατρίδα του και του έδωσε ό,τι είχε από το πνεύμα και την ψυχή του. Αλλά και οι κάτοικοί του τον περιέβαλαν με ειλικρινή εκτίμηση και αγάπη. Αγάπησε με ένα μοναδικό τρόπο και αγαπήθηκε, τίμησε και τιμήθηκε. Σεβάστηκε τον κόσμο και γι’ αυτό απολάμβανε απέραντο σεβασμό. Εντυπωσίαζε η ανυπόκριτη απλότητά του και η φυσική του ευγένεια. Αυτός ήταν ο αείμνηστος δάσκαλός μας. Άνθρωπος της αγάπης και της προσφοράς . Όσο περνάει ο καιρός παγιώνεται στην ψυχή μας το αίσθημα ότιείχαμε την ευλογία να «θητεύσουμε παρά τους πόδας» και να υπάρξουμε μαθητές ενός μεγάλου δασκάλου και παιδαγωγού. Γι’ αυτό τον θαυμάζαμε. Γι’ αυτό τον ακολουθούσαμε. Γι’ αυτό τον ακούγαμε. Αυτούς τους ταραγμένους καιρούς, που οι άνθρωποι γυρίζουν γύρω από τον εαυτό τους, αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από τον Ηλία Λαμπρέτσα είναι το πνεύμα της προσφοράς και της αγάπης. Αυτές οι δυο έννοιες ταιριάζουν πολύ περισσότερο σήμερα στον άνθρωπο που δοκιμάζεται. Εύστοχα ο Καζαντζάκης έχει πειότι «αν δεν θέλουμε να αφήσουμε τον κόσμο να βουλιάξει στο χάος, πρέπει να λευτερώσουμε την αγάπη που είναι φυλακισμένη στην καρδιά κάθε ανθρώπου». Σήμερα τον αναζητούμε, κρατώντας στην καρδιά μας τη φωτεινή παρουσία του, το ήθος, το φρόνημα και το παράδειγμά του. Από την άλλη πλευρά μας καλεί σε εγρήγορση, προκειμένου να μη λησμονούμε το δικό μας χρέος.-
Θεσσαλονίκη 6 Δεκεμβρίου 2018
Κωνσταντίνος Θ. Γιαννόπουλος
Επίτιμος Πρόεδρος Εφετών