Εκτύπωση

Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012

«Λογκάς» Ελάτης: Ιστορία και ζωή χιλιάδων χρόνων

του Σιαμπανόπουλου Γ. Ευάγγελου

LOGGAS-ELATHS-1.-23.1LOGGAS-ELATHS-2-23.1Κατά τον ιστορικό Σπύρο Ι. Ασδραχά «Λογγάς, είναι το έδαφος που κλέβεις από το νερό περιορίζοντάς το» . Αυτή είναι η σωστή ερμηνεία της λέξης του συγκεκριμένου αγροκτήματος μερικών εκατοντάδων στρεμμάτων του οικισμού Ελάτης του Δήμου Σερβίων και Βελβεντού της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης. Πρόκειται για μια αξιόλογη και εύφορη παραποτάμια πεδιάδα φτιαγμένη από τις προσχώσεις του ποταμού Αλιάκμονα, όπως αυτός άγρια φουσκωμένος από τις βροχές και τα χιόνια της Δυτικής Μακεδονίας εναποθέτει τη γόνιμη ιλύ εκεί ξεθυμαίνοντας πριν εισέλθει στο φαράγγι του Φρουρίου για να «ξαναβρεθεί» στη συνέχεια στη Μονή Ιλαρίωνα όπου κατασκευάζεται ο ομώνυμος υδροηλεκτρικός σταθμός από τη Δ.Ε.Η.

Η εύφορη γη, η ύπαρξη νερού, η φυσική οχύρωση οδήγησαν τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια να «κλέψει» μέρος του ποταμού για να κατοικήσει εκεί.
LOGGAS-ELATHS-3-23.1   Ως κτήμα Λουγκάς αναφέρεται περισσότερο σήμερα από τους κατοίκους της Ελάτης με μικρές παραλλαγές (Λογκάς, στ’Λογγά, ου Λουγκάς) το οποίο διαχειρίζεται από το 1936 ο ‘Συνεταιρισμός εξαγοράς ή ενοικιάσεως γαιών ή αγροτικού κτίσματος’ του χωριού Ελάτης Σερβίων τότε με προεδρείο τους:
Πρόεδρος : Κωνσταντίνος Ντίνας του Δημητρίου
Ταμίας : Λεωνίδας Αλεξίου του Κωνσταντίνου
Μέλος : Ευθύμιος Μπεβιρίτσας του Δημητρίου
και ‘Αγροτικός συνεταιρισμός εκμεταλλεύσεως συνιδιόκτητου αγροκτήματος Ελάτης, (Λουγγάς)’ σήμερα με προεδρείο τους:
Πρόεδρος : Παλούκας Ελευθέριος του Ευθυμίου
Γεν. Γραμματέας : Γρίβας Ανδρέας του Ιωάννη
Αντιπρόεδρος : Τσιτσόπουλος Ιωάννης του Χρήστου
Ταμίας : Σταθόπουλος Ξενοφών του Παναγιώτη
Μέλος : Ντίνας Ηρακλής του Νικολάου
Η αγοραπωλησία έγινε ανάμεσα στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (υποκατάστημα Γρεβενών) ως διαχειριζόμενη την περιουσία του ΟΔΕΠ (Οργανισμός Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας) και τον συνεταιρισμό του χωριού Ελάτης Σερβίων τον Οκτώβριο του 1936 στα Γρεβενά.
Η συγκεκριμένη πράξη έγινε στα πλαίσια της πολιτικής απαλλοτρίωσης της εκκλησιαστικής περιουσίας για την αποκατάσταση προσφύγων και ακτημόνων με το νόμο 4684/1931 με τον οποίο επιβλήθηκε από την πολιτεία η ρευστοποίηση της ακίνητης περιουσίας των Μονών.

Ο συγκεκριμένος τόπος «Λογκάς» που συνορεύει γύρωθεν με τον ποταμό Αλιάκμονα στο μεγαλύτερό του μέρος, κατοπτεύεται από την Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας (1532-1534) στα βορειοδυτικά του, απέχει ελάχιστα από την ιερή σκήτη του οσίου Νικάνορα και διαχωρίζει δύο σπάνιας ομορφιάς φαράγγια του ποταμού (της σκήτης του Οσίου και του οικισμού Φρουρίου) τα οποία σε λίγο χρόνο θα τα καλύψει η τεχνητή λίμνη ευτύχησε στην ιστορία  να αναφέρεται σε θετικές και ηρωικές πράξεις σε μεγάλα γεγονότα όπως :
•    Η παρουσία και εγκατάσταση του Οσίου Νικάνορα στην περιοχή για να «φυλάττει και προστατεύει τη Δυτική Μακεδονία»
•    Ο Μακεδονικός Αγώνας, η απελευθέρωση του 1912 και η ένωση της Μακεδονίας με τη Μητέρα Ελλάδα.
•    Η ανασκαφή της Λ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.

Το παλαιότερο επίσημο έγγραφο το οποίο ανήκει στη Μονή του Οσίου Νικάνορος είναι μια ‘Συνοδική πράξις του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Ιωάσαφ’ του έτους 1527. Περιέχει και αποδίδει στον όσιο Νικάνορα προνόμια και αρετές όταν ακόμη ήτανε καθηγούμενος στη Μονή Αγίου Γεωργίου στο σκηταριό. Αναφέρει ως περιουσιακά στοιχεία του Οσίου « …..ομοίως και τα χωράφια της λογκάς τα υπό τινός χριστιανού προσηλωθέντα και καθεξής παντός συνόρου…..»
Εις τη διαθήκη του Οσίου (1491 – 1549) την οποία ο ίδιος συνέταξε και πρώτος εδημοσίευσε ο Νικ. Δελιαλής στα ‘Μακεδονικά’ τομ. ΄Δ (1955-1960) αναφέρεται «…..με πολούς κόπους και μόχθους ανίγυρα των ναών του Σωτήρος Χριστού…..μετά δίω μίλους, και την συνιτζα και την λογκά μετα ωριά της και μετα χωράφια της κλισούρας…..»  .
Ακόμη  «…..‘ Έτος ζρλζ  ….από Χριστού αχκη (1629)’ ομολογία του Κώστα του Βασίλοι από τη λοζηανή το χωράφι στον Λογγά….δια ψυχικήν σωτηρίαν εις το άγιον μοναστήριον….»
Είναι φανερό από τα παραπάνω η σπουδαιότητα της κτηματικής έκτασης ‘Λογκάς’ η οποία προσδίδει στον Όσιο Νικάνορα δύναμη και κύρος. Συνετέλεσε στην εξέλιξη του μοναστηριού σε φάρο της ορθοδοξίας και του ελληνισμού στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας. Διαφαίνονται ακόμη οι στενές σχέσεις αλληλοεξάρτησης και αλληλουποστήριξης Ελάτης (Λουζιανής) – Μονής Ζάβορδας.

Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους (Οκτ 1912) το μοναστήρι έπαιξε σημαντικό ρόλο λόγω της ιδιαίτερης απόμακρης θέσης του, της ισχύος που διέθετε και της πατριωτικής συνείδησης των μοναχών. Ο πόρος της ‘Λογγάς’ και η σπαρτίνα στη θέση ‘Λογγά’, αναφέρονται άπειρες φορές από όλους τους ιστορικούς, ιστοριοδίφες, ερευνητές ιστορικών γεγονότων του τόπου μας.
Αναφέρω τους :
1)    Μητροπολίτη Γρεβενών Σέργιο Σιγάλα. ‘Ιερά Μονή Οσίου Νικάνορος και το κειμηλιοφυλάκιον αυτής’
2)    Γεώργιο Θ. Λυριτζή. ‘Ο Όσιος Νικάνωρ και το Μοναστήρι του’
3)    Λάζαρο Αθ. Παπαϊωάννου. ‘Ο Μακεδονικός Αγώνας στους καζάδες Κοζάνης και Σερβίων’
4)    Κωνσταντίνο Ευαγγ. Σιαμπανόπουλο ‘ΑΙΑΝΗ’
Στον τόμο ‘ Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912 – 1913 της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού’ αναφέρει πως «…. Το απόσπασμα Γεννάδη (ακροαριστερό) κινήθηκε στις 7:00 από τη Δεσκάτη και αφού υπερέβη το όρος Βουνάσα έφτασε στις 10:00 στο χωριό Ελάτη και στη συνέχεια στον πόρο Ζάβορδας του Αλιάκμονα. Ύστερα από σχετικές αναγνωρίσεις αποφάσισε αντί του πόρου Ζάβορδας να ζεύξει στον πόρο Λογγά….»
Επιπλέον στον τόμο της Μαρίας Χριστίνας Χατζηιωάννου ‘ Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την τουρκοκρατία’  σελίδα 62,63 αναφέρεται : «…..Ο Δελιαλής σημειώνει ότι Λογγάς ήταν πόρος στους πρόποδες του «Καλλίστρατου» και στις δύο πλευρές του Αλιάκμονα. Το ίδιο μικροτοπωνύμιο αναφέρει και ο αρχαιολόγος Απ. Αρβανιτόπουλος το 1913 όταν πέρασε τον Αλιάκμονα με πρόχειρη γέφυρα κοντά στη Ζάβορδα στον Λογγά και μετά από δύσκολη πορεία βρέθηκε στο ήπιο έδαφος της Αιανής και της Καισάρειας. Στη θέση Λογγά κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα η διάβαση του Αλιάκμονα γινόταν με σπαρτίνα. ‘Η ονομασία Λογγά – Λογκά…..’»

Σε συνέχεια των παραπάνω θετικών αναφορών του χώρου «Λογκάς» ήρθανε οι έρευνες από την Λ’ Εφορεία προϊστορικών και κλασσικών Αρχαιοτήτων (2006 – 2011), για να τεκμηριωθεί η έντονη παρουσία του ανθρώπου από την Νεολιθική Εποχή και την Εποχή του Χαλκού. Από την παρουσίαση των ανασκαφών στην Ελάτη στις 3/12/2011 από τις κυρίες Γ. Καραμήτρου – Μεντεσίδη, Δρ Αρχαιολόγο  προϊσταμένη της Λ’ Εφορείας και Δ. Θεοδώρου, αρχαιολόγο επικεφαλής των ανασκαφών ήτανε εντυπωσιακό το γεγονός ύπαρξης ζωής και ευρημάτων σε όλες τις ιστορικές περίοδους. Σε ευρήματα αποδίδεται από τις αρχαιολόγους μοναδικότητα και τεράστια σημασία για την αρχαιολογική επιστήμη.
Οι συγκεκριμένες έρευνες αφού ολοκληρωθούν θα αποτελούν ένα σημαντικό κεφάλαιο για την ιστορία της περιοχής και του ευρύτερου χώρου.

Πάνω από 3 χρόνια Συντονιστική Επιτροπή (Σ.Ε) πολιτών των Νομών Κοζάνης και Γρεβενών και ο αγροτικός συνεταιρισμός ‘Λουγγάς’ Ελάτης έχουνε ξεκινήσει μαραθώνιο αγώνα για την ανάδειξη της ιστορίας του μέρους εκείνου του ποταμού, της σωτηρίας των μνημείων και της ιστορικής σύνδεσης Ελάτης – Μονής Ζάβορδας. Έχει αναδειχθεί μέσα από ημερίδες, άρθρα και παρεμβάσεις πως οι σχέσεις Ελάτης (Λουζιανής) – Μονής Ζάβορδας ήτανε συνεχείς και αδιάκοπες, πάνω από 500 χρόνια πως αλληλοτροφοδοτήθηκαν και αλληλουποστηρίχθηκαν μεταξύ τους διαρκώς έως σήμερα, επ’ ωφελεία και των δύο.
Είναι βαριά η ιστορική κληρονομιά που μας άφησαν και αφήνουν εκείνοι οι τόποι. Κυλάει ταχύτατα ο χρόνος εκεί στην περιοχή. Παίζει με τη μοίρα του τόπου (ενεργειακός Νομός) όλο τον πολιτισμό από την εμφάνιση του ανθρώπου.
Εκεί στο Λογκά ή στη Λουγγά :
•    Αρχαιολογικά ευρήματα αποκαλύπτονται μετά από χιλιάδες χρόνια και σε μηδέν χρόνο καλύπτονται.
•    Φυσικοί τόποι άγριας ιδιαίτερης ομορφιάς κατακλύζονται
•    Χρήσεις γης αιώνων διακόπτονται – εξαφανίζονται
•    Μνήμες, γεγονότα, πράξεις ‘σκεπάζονται’
•    Ο Αλιάκμονας ποταμός ως ποταμός δε θα υπάρχει πλέον
Γι’ αυτό σε ότι αφορά τη Σ.Ε είναι αδιαπραγμάτευτα :
•    Η σύνδεση Ελάτης – Μονής Ζάβορδας με πεζογέφυρα για την ιστορική συνέχεια και σεβασμό της μνήμης.
•    Η προστασία των μνημείων
•    Η ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου
•    Η αναπτυξιακή δυνατότητα της περιοχής

  Δεκέμβριος 2011