Οι παρακάτω εικόνες αφιερώνονται σ' αυτούς που αγαπούν και πιστεύουν στον τόπο μας, την ευρύτερη περιοχή των Καμβουνίων. Απευθύνονται και σ' αυτούς που αμφισβητούν, μεμψιμοιρούν και υποβαθμίζουν τα πάντα…

Ανεπανάληπτες εικόνες, δύσκολο προς το παρόν να τις προσεγγίσει κανείς και να τις θαυμάσει "δια ζώσης"…

Πέρασε πάνω από ένας χρόνος που έχω το πολύτιμο αυτό υλικό, που είναι προϊόν "εξερεύνησης" των φίλων από την Ελάτη Φόρη Γκούμα και ΚώσταΓκαραβέλα.

Τους ευχαριστώ…

Γ.Μ.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ/ΜΑΪΟΣ 2007

Οδοιπορικό στην Ελάτη

Η Ελάτη δεν είναι μόνο το φημισμένο δάσος της, που αυτή την εποχή είναι μαγευτικό, καθώς στο βαθυπράσινο χρώμα του έλατου προστίθεται η «πινελιά»του ανοιχτού πρασίνου από το «ξεφύλλι», το νέο βλαστάρι.

elat._1

Βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο του Ν. Κοζάνης σε υψόμετρο 620 μ., με διέξοδο προς την Παλιουριά του Ν. Γρεβενών και απέχει από την Κοζάνη 55 χλμ.

Είναι βέβαιο όμως ότι χωρίς τη βοήθεια του φίλου Χριστόφορου (Φόρη), η συνολική εικόνα που θα αποκόμιζα από την Ελάτη θα ήταν περιορισμένη. Δεν θα μπορούσα να δω συνολικά τις απίστευτες ομορφιές της και τα μνημεία της.

Αλλά ας ξεκινήσουμε το οδοιπορικό μας από την αρχή. Συνεπείς στο ραντεβού μας, λίγο μετά το μεσημέρι της Κυριακής -6 Μαΐου- παίρνοντας το δρόμο προς Λαζαράδες σταθήκαμε στη θέση « Σκάλα» -στο ρέμα του ορίου με τους Λαζαράδες- όπου παρατηρήσαμε, λίγο πάνω από το σημερινό γεφυράκι, υπολείμματα του πετρόκτιστου γεφυριού που οι παλιότεροι θυμούνται τη χρήση του. Επιστρέφοντας στρίψαμε στην πινακίδα «Προς Ι. Μονή Ζάβορδας» και κατηφορίσαμε το χωματόδρομο δεξιά από τη μεριά της «Χούνης». Μια διαδρομή εξαιρετικά δύσκολη -ας είναι καλά το παλιό VW του Φόρη- αλλά πανέμορφη. Τεράστια ποικιλία χλωρίδας με υπέροχα χρώματα -ξεχωριστό το μωβ της κουτσουπιάς- στο καταπράσινο φόντο και τους τεράστιους βράχους σε διάφορα σχήματα να κάνουν τη διαδρομή απίθανη. Διάσπαρτα «ίχνη» από ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μας θυμίζουν ότι αυτός ο τόπος έχει κατοικηθεί από πολύ παλιά. Στο τέλος αυτής της διαδρομής και αφού φτάσαμε στην κοίτη του Αλιάκμονα στρίψαμε αριστερά και βρεθήκαμε στο «Λογγά» μια μικρή εύφορη πεδιάδα εκατοντάδων καλλιεργήσιμων στρεμμάτων, τα περισσότερα από τα οποία ανήκουν στον Ομαδικό Συνεταιρισμό «Λογγά».

elat._4

Συνεχίσαμε κατά μήκος του Αλιάκμονα, περάσαμε τον «Πόρο» που αναφέρεται σαν ένα φυσικό πέρασμα στην απέναντι όχθη όταν τα νερά ήταν λιγοστά και λίγο μετά σταθήκαμε στην «Πεζογέφυρα» μια μεταλλική γέφυρα που διευκόλυνε την επικοινωνία με το μοναστήρι της Ζάβορδας και εξυπηρετούσε μέχρι πριν λίγα χρόνια τους εργαζόμενους της Ελάτης στα μεταλλεία της Σκούμτσας. Το τοπίο της χαράδρας της κοίτης του ποταμού πάνω από την «Πεζογέφυρα» με φόντο στο βάθος πάνω μας το μοναστήρι είναι φανταστικό. Κι όμως οι εικόνες που βλέπουμε και απαθανατίζουμε με το φωτογραφικό φακό σ’ αυτό το κομμάτι της διαδρομής μας -Λογγάς, Πόρος, Πεζογέφυρα- μέλλει να είναι απ’ τις τελευταίες, καθότι σε λίγο διάστημα με τη δημιουργία του φράγματος του Ιλαρίωνα όλη αυτή η περιοχή θα κατακλυστεί από τα νερά της λίμνης που θα σχηματιστεί! Συνεχίσαμε μέχρι την εκβολή του ρέματος της Ποταμιάς. Διακρίναμε τα «ίχνη» από το Μετόχι της Ζάβορδας και αφήσαμε την διαδρομή -με τα πόδια- μέσα από το φαράγγι της Ποταμιάς για μια άλλη φορά. Αν προλάβουμε!

Πήραμε το δρόμο της επιστροφής από άλλη διαδρομή και σταθήκαμε στη «Χράπα». Μια άλλη «πικρή γεύση» καθώς αντικρίσαμε ένα -πρώην- πλατανόδασος που κυριολεκτικά έχει αφανιστεί από τη Δασική Υπηρεσία καθώς η περιοχή ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο. Φυσικά λόγω της επικείμενης λίμνης του Ιλαρίωνα που θα κατακλύσει και τη «Χράπα». Αλλά για να φύγουμε και λίγο αισιόδοξοι σκεφτήκαμε ότι η λίμνη που θα σχηματιστεί θα δώσει δυνατότητες και προοπτικές -αν αντιμετωπιστεί σωστά- για αξιοποίηση και παράπλευρη ανάπτυξη. Περνώντας από την «Κεδροράχη» διακρίναμε διάσπαρτα κομμάτια κεραμικών, μάλλον μεταβυζαντινής περιόδου. Φτάσαμε στο χωριό.

Επόμενος σταθμός ο Ι. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου, η Πολιούχος εκκλησία του χωριού στην κεντρική πλατεία που έχει κτιστεί το 1870. Εδώ δεσπόζουν οι τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ καθώς και το τέμπλο, υπέροχα δημιουργήματα μιας άλλης εποχής. «Από τότε που αγροίκσα έτσι τα θυμάμαι» μας είπε ο κυρ-Γιώργος ο νεωκόρος που κοντεύει τα 80 χρόνια.

Σταθήκαμε για λίγο στην πλακόστρωτη πλατεία και επισκεφτήκαμε τη Λαογραφική Συλλογή στο Κοινοτικό κτίριο. Μια αξιόλογη συλλογή του Αθλητικού Μορφωτικού Συλλόγου «Έλατος», από κειμήλια και παλιά εργαλεία.

Μετά κατευθυνθήκαμε προς την Αγία Παρασκευή αφήνοντας δεξιά την πετρόκτιστη βρύση του «Γούλα». Απ’ την κτητορική επιγραφή ο ναός -σημερινό κοιμητήριο- φαίνεται να κτίστηκε το 1726 ενώ προεκτάθηκε το 1883. Εντυπωσιακές τοιχογραφίες κοσμούν τους τοίχους του ναού αφού έχουν γίνει και οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης. Το πέρασμα μας απ’ τον Άγιο Γεώργιο μας υπενθύμισε ότι εκεί -στον παλιό ναό- βρέθηκε επιτύμβια μαρμάρινη στήλη ρωμαϊκής περιόδου, με ανάγλυφο ιππέα, που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης.

Επιπλέον, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Δημήτριος, Παναγία, Άγιος Χριστόφορος, Άγιος Αθανάσιος, μας δίνουν μια εικόνα του υψηλού θρησκευτικού συναισθήματος των κατοίκων της Ελάτης. Με κορωνίδα φυσικά το μοναστήρι του Οσίου Νικάνορα στη Ζάβορδα.

Η επόμενη διαδρομή μας είναι και η καλύτερη. Ανάβαση στο βουνό της Ελάτης, ιδιοκτησίας του Δ.Δ. Ελάτης κατά το μεγαλύτερο τμήμα του. Ο δρόμος σε κακή κατάσταση θα δυσκόλευε οποιοδήποτε Ι.Χ.-εκτός του VW μας- μέχρι τον προορισμό μας που ήταν το πλάτωμα της «Κάκαινας», σε υψόμετρο 1000 μ. Απόλυτη υψομετρική διαβάθμιση των αυτοφυών δέντρων με πρώτα τα πουρνάρια και τους θάμνους, μετά τις δρύες και μετά τα έλατα.Μια ανεπανάληπτη διαδρομή. Εικόνες σπάνιας φυσικής ομορφιάς που αποτυπώνουμε στη μνήμη μας και στο φακό μας. Φωτογραφίζουμε το χωριό απ΄ την τοποθεσία «Πουρναράκια» και το δάσος απ΄ την τοποθεσία «Πριόνι». Το πλάτωμα της «Κάκαινας» στην καρδιά του ελατόδασους με υποτυπώδεις υποδομές, όπου παλιότερα έχουν γίνει κάποιες πολιτιστικές εκδηλώσεις, είναι ένας χώρος που μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί ακόμη περισσότερο. [Μετά ένα χρόνο περίπου που ανεβήκαμε στο βουνό, είδαμε σχεδόν τελειωμένο το ορειβατικό καταφύγιο που κτίστηκε με πρωτοβουλία και δαπάνη του Αθλητικού-Μορφωτικού Συλλόγου Ελάτης, με εθελοντική εργασία των μελών του και με χορηγία του Δήμου Καμβουνίων].

Λίγα μέτρα πιο κάτω σταθήκαμε στη σπηλιά της «Κάκαινας», ένα σπηλαιοβάραθρο που εξερευνήθηκε μέχρι βάθους 18 μ. από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Ν. Λελούδας, Κ. Τσικόπουλος, Σπ. Παυλίδης) το 1985. Στη σχετική έκθεση αυτοψίας αναφέρεται «ότι θεωρείται πολύ πιθανή η ύπαρξη συνέχειας σε βάθος ή σε οριζόντια μορφή» και «ενδείκνυται η συνέχιση της διενέργειας της ανασκαφής, ώστε να διαπιστωθεί με πλήρη βεβαιότητα η ενδεχόμενη αξία του από άποψη τουριστικής αξιοποίησης».

Κατηφορίζοντας, αφήνουμε δεξιά το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία και περνώντας από το χωριό συνεχίζουμε στο δρόμο προς Παλιουριά, με προορισμό το «Πάτημα»-«Πατλιά»- του Οσίου Νικάνορα. Με μια μικρή παράκαμψη πρώτα θαυμάζουμε την πανοραμική άποψη -ακριβώς απέναντι- του μοναστηριού της Ζάβορδας επάνω και του Αγίου Δημητρίου χαμηλότερα. Μετά από κει φτάνουμε στο χώρο του «Πατήματος» όπου διακρίνονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο του μνημείου, πατημασιά ανθρώπου και αλόγου που σύμφωνα με την παράδοση ανήκουν στον Όσιο Νικάνορα και στο άλογο του όταν σταμάτησε να θαυμάσει το τοπίο και να αποφασίσει να κτίσει το μοναστήρι. Ένα μοναστήρι που χρονολογείται από το 1534 μ.Χ. και παρότι γεωγραφικά ανήκει στο Νομό Γρεβενών αποτελεί για τους κατοίκους της Ελάτης ένα σημείο αναφοράς και στοιχείο της «ταυτότητας» των. Άλλωστε επί Τουρκοκρατίας ανήκε διοικητικά εξ ολοκλήρου στη Μονή της Ζάβορδας -είχε πουληθεί για να γλιτώσει απ’ τις αρπαγές των Τούρκων!-.

Ακριβώς απέναντι από το «Πάτημα» μέσα στον επιβλητικό βράχο θαυμάζουμε το «Ασκηταριό» του μοναστηριού -εικόνα ιδιαίτερα εντυπωσιακή-, ενώ στο βάθος του φαραγγιού κυλάει ο Αλιάκμονας «ανυποψίαστος», αφού όπως προαναφέραμε και μέχρι το σημείο αυτό θα κατακλυστεί από τα νερά της -υπό δημιουργία- λίμνης του Ιλαρίωνα. Ευτυχώς το «Ασκηταριό» θα μείνει ανέπαφο[;;;] μετά την τροποποίηση[;;;] της μελέτης του φράγματος ώστε η στάθμη του νερού να είναι χαμηλότερα. Κάτι είναι κι αυτό.

Η επιστροφή στην Ελάτη λίγο πριν σουρουπώσει μας επιτρέπει να φωτογραφήσουμε το Δημοτικό Σχολείο ένα τεράστιο κτίριο του 1970 που -δυστυχώς- σήμερα, λειτουργεί με ελάχιστους μαθητές, ενώ απέναντι βλέπουμε το παλιό κτίριο της Χωροφυλακής που αργότερα λειτούργησε και σαν Παιδικός Σταθμός.

Νύχτωσε. Κάνουμε την «ανακεφαλαίωση». Στην παρέα μας και ο Κώστας. Εκεί στην Ελάτη. Που έχει «ίχνη» ζωής από την αρχαιότητα, τους ρωμαϊκούς και τους

elat._43

βυζαντινούς χρόνους. Με γραπτή μαρτυρία ύπαρξης από το 1592-1593 από τον κώδικα αφιερωτών της Μονής της Μεταμορφώσης του Σωτήρος των Μετεώρων (ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ, τόμος 32^ος).

Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι λιγότεροι από πεντακόσιοι που τα Σαββατοκύριακα, τις γιορτές και το καλοκαίρι υπερδιπλασιάζονται, δίνοντας ζωντάνια στο χωριό. Γιατί οι άνθρωποι της Ελάτης ξέρουν να γλεντούν και να διασκεδάζουν.

Οι κυριότερες ασχολίες των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία -με σύγχρονες μονάδες- και η γεωργία. Δραστηριοποιούνται με επιτυχία ο Αθλητικός Μορφωτικός Σύλλογος «ΕΛΑΤΟΣ», ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ελάτης, ο Ομαδικός Συνεταιρισμός «Λογγά», ο Ορειβατικός Σύλλογος Ελάτης και άτυπα -χωρίς καταστατικό- ο σύλλογος των «Φίλων του Δάσους». Πανηγυρίζει στις 9 Μαΐου -Χριστοφόρου μάρτυρος- ενώ κορυφαία εκδήλωση -που έγινε θεσμός- είναι το «αντάμωμα» των Ελατιωτών που γίνεται περίπου το Δεκαπενταύγουστο -φέτος προγραμματίστηκε για τις 11 Αυγούστου- και διοργανώνει ο Α.Μ.Σ. Έλατος.

Ετοιμάζομαι να αποχαιρετήσω την Ελάτη. Με γεμάτες τις «μπαταρίες» του μυαλού μου από παραστάσεις υπέροχες, ανεπανάληπτες. Αν και με σοβαρές «παραλείψεις». Δεν είδα τους καταρράκτες(!;). Δεν είδα -δεν πρόλαβα για την

ακρίβεια να δω- το μπάρμπα Γιάννη το Γκαραβέλα το λαϊκό ποιητή της Ελάτης, δεν είδα το μπάρμπα Γιώργο, δεν είδα τους φίλους μου όπως τον Πρόεδρο του Τοπικού Συμβουλίου Βασίλη -να συζητούσαμε και για τα προβλήματα του χωριού-, το Λευτέρη, το Χρήστο, τον Αχιλλέα… Την επόμενη φορά!

Έφυγα αφήνοντας πίσω μου δυο καινούργιους φίλους. Το Φόρη και τον Κώστα, δυο νέους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στην Ελάτη, αγαπούν με πάθος, νοιάζονται και αγωνίζονται για τις φυσικές ομορφιές του χωριού τους. Τους «Φίλους του Δάσους»!!

Γ.Μ.

Παλιές ΦΩΤΟ από την Ελάτη